Naar hoofdinhoud

Meer dan vergeving: de waarde van de visie van Anselmus van Canterbury op verzoening

In het Nieuwe Testament is het een centrale geloofsbelijdenis dat Christus voor de zonden gestorven is. Tegelijkertijd roept deze geloofsbelijdenis, zeker in de moderne westerse cultuur, veel vragen op, zowel binnen als buiten de kerk. Anselmus van Canterbury (1033-1109) probeert in zijn boek Cur Deus Homo te laten zien waarom God mens moest worden. De kern van zijn uitleg is dat er meer nodig is dan vergeving, wil het onrecht in de wereld rechtgezet worden. Er is herstel nodig, wat alleen God zelf in Christus mogelijk kan maken. Voor predikanten die wekelijks, zo niet dagelijks, het evangelie communiceren, is voortdurende training in hoe je deze geloofsbelijdenis verwoordt, elementair.

In zijn werk was Anselmus in gesprek met niet-christelijke tijdgenoten. Anselmus staat aan het begin van een lange geschiedenis van theologisch denken in het Westen. In deze cursus bestudeer je Anselmus, maar je brengt hem ook in gesprek met de gereformeerde en anglicaanse traditie. Je leest met name teksten van Herman Bavinck en Tom Wright, maar ook de Heidelbergse Catechismus komt aan bod. Tenslotte onderzoek je hoe de visie van Anselmus je helpt bij de communicatie van het evangelie in de huidige westerse cultuur, die enerzijds met Anselmus de nadruk op de waardigheid van personen deelt, maar waarbinnen anderzijds genoegdoening geen rol lijkt te spelen in het herstel van persoonlijke relaties. Kortom, je traint jezelf in je verwoording van de rol van Christus in de verzoening tussen God en mens. 

De Basiscursus (2 ECTS) bestaat uit twee dinsdagen in juni 2026.  De cursus kan uitgebreid worden met extra dagen en opdrachten tot 3 of 4 ECTS. Een mogelijke uitbreiding gaat dieper in op de visie op verzoening binnen de gereformeerde traditie. Hierbij komt met name de visie van Calvijn aan bod. De andere uitbreiding diept deze visie binnen de eigentijdse theologie verder uit. Daarbij komt onder andere de visies van A. van de Beek en Stefan Paas aan bod. De uitbreidingen kunnen los van elkaar gevolgd worden en gaan alleen door bij voldoende belangstelling. 

De cursus is een samenwerking met Cornelis Graafland Centrum, het Theologisch Instituut van de Gereformeerde Bond gevestigd aan de Faculteit Religie en Theologie van de Vrije Universiteit te Amsterdam.

  • Doelstelling

    Je verdiept je inzicht in de rol van Christus in het herstel van de relatie tussen God en mens en je vergroot je vaardigheden om dit aspect van het evangelie te communiceren. 

    Na afloop van de cursus

    • heb je inzicht in de kern van de visie van Anselmus van Canterbury op gerechtigheid en genoegdoening. 
    • ben je in staat theologische teksten over dit thema uit verschillende perioden te analyseren en te relateren aan het gedachtengoed van Anselmus. 
    • ben je in staat om te beargumenteren wat de waarde van Anselmus’ visie is voor de communicatie van het evangelie in de moderne westerse cultuur. 
  • Doelgroep

    De cursus is in eerste instantie bestemd voor gemeentepredikanten en voor missionair predikanten, maar daarnaast ook voor geestelijk verzorgers. Deze cursus verrijkt je vaardigheden om een centrale, maar vaak moeilijk te verstane, geloofsbelijdenis te verwoorden. 

  • Competenties

    Aan de volgende competenties van het predikantschap wordt gewerkt: 

    • hermeneutische bekwaamheid. Je oefent je in het gesprek tussen teksten uit de traditie en jezelf, en in het gesprek met de moderne westerse cultuur. 
    • academische bekwaamheid. Je beoefent zelfstandig theologie door in wisselwerking met de andere theologen tot een (verdieping van je) theologische visie te komen. 
    • missionaire bekwaamheid. Je oefent je in de communicatie van een centrale geloofsuitspraak met mensen die niet vertrouwd zijn met de inhoud van deze uitspraak. 
  • Voorbereiding

    Je leest van tevoren ongeveer 250 pagina's aan theologische teksten. Je schrijft een korte paper (ongeveer 1000 woorden) over één van deze teksten. Daarin laat je merken dat je de andere teksten bestudeerd hebt. Je laat beargumenteerd zien hoe de tekst je inzicht in de verzoeningsleer verdiept. De keuze van je tekst wordt in overleg met de docent vastgesteld. Het accent ligt op de Nederlandse theologie. 

  • Opzet

    De basiscursus vindt plaats op 16 juni en 30 juni 2026. 
    Het definitieve programma verschijnt later op Blackboard.

    Dag 1
    16 juni

    • Inleiding ‘Anselmus’ visie op gerechtigheid en genoegdoening’, 
    • Tekstlezing Cur Deus Homo
    • Inleiding ‘Anselmus en de gereformeerde traditie (Heidelbergse Catechismus en Herman Bavinck)’ 
    • Presentaties door deelnemers
    • Onderling gesprek 

    Dag 2
    30 juni

    • Inleiding ‘Anselmus en de anglicaanse traditie (Tom Wright)’
    • Tekstlezing Cur Deus Homo 
    • Inleiding ‘De waarde van Anselmus’ 
    • Presentaties door deelnemers 
    • Onderling gesprek 

    Uitbreiding
    Na de basiscursus bestaat de mogelijkheid de cursus uit te breiden met 1 of 2 ECTS.

    • Een van de uitbreidingen gaat dieper in op de visie op verzoening binnen de gereformeerde traditie. Hierbij komt met name de visie van Calvijn aan bod. (1 ECTS)
    • De andere uitbreiding diept deze visie binnen de eigentijdse theologie verder uit. Daarbij komt onder andere de visies van A. van de Beek en Stefan Paas aan bod, (1 ECTS)

    De data van de uibreidingsdagen worden in onderling overleg vastgesteld. Bij je aanmelding kun je opgeven waar je interesse naar uitgaat. Uitbreidingen gaan door bij voldoende belangstelling. Onder 'Kosten' vind je de diverse prijzen. 

  • Literatuur

    Voorlopige literatuurlijst:

    • H. Bavinck, Gereformeerde Dogmatiek 3, 3e druk [en latere] (Kampen: Kok 1918), paragraaf 46.386-389. 
    • Anselmus van Canterbury, Het mysterie van God. Waarom werd God mens? Cur Deus Homo? & Ondenkbaar dat Hij niet bestaat. Proslogion, vertaald door Vincent Hunink, ingeleid door Wim Verbaal (Eindhoven: Damon, 2024), 7-57, 70-87, 129-133. *
    • G. van den Brink, ‘Verzoening als motief voor de menswording bij Anselmus en in de Heidelbergse Catechismus’ in N. den Bok en G. Labooy, Wat God bewoog mens te worden. Gedachten over de incarnatie (Zoetermeer: Boekencentrum, 2003), 94-114. 
    • E.P. Meijering, Van Irenaeus tot Barth. Klassieke gestalten van christelijke geloven en denken (Kampen: Kok, 2008), 104-121. 
    • B.J.D. van Vreeswijk, Vergeving en herstel. De relevantie van Anselmus’ concepten van gerechtigheid en genoegdoening voor de verzoeningsleer in de moderne westerse context (Amsterdam: Buijten & Schipperheijn, 2022), 11-25, 92-155, 216-225. 
    • M. Wisse, ‘Moet God straffen en zo ja, hoe? In H. Burger en R. Sonneveld, Cruciaal. De verrassende betekenis van Jezus’ kruisiging (Amsterdam: Buijten & Schipperheijn Motief, 2014), 95-111. 
    • Tom Wright, Goede Vrijdag, De dag dat de revolutie begon (Franeker: Van Wijnen, 2018), 288-340. *

    * Literatuur met een sterretje dient zelf aangeschaft te worden: Anselmus, Het mysterie van God en Tom Wright, Goede Vrijdag. De andere teksten worden later ter beschikking gesteld. 

  • Studiebelasting

    De cursus kent een omvang van 2 tot max 4 ECTS:

    Studiepunten bij Basiscursus op 16 en 30 juni
    Aantal ECTS: 2 (56 uur)
    Verdeling uren: 

    • Literatuur: 28 
    • Uren voor paper: 16*
    • Aantal uren bijeenkomst: 12

    Extra ECTS per uitbreiding: 1 (28 uur) 
    Verdeling uren: 

    • Literatuur: 22
    • Aantal uren bijeenkomst: 6 

    *Kies je voor de uitbreiding dan kan het afsluitende paper na afloop van de verdieping worden gemaakt.

    Je kiest bij aanmelding:
    Cursus van 2 ECTS: 56 uur (basiscursus)
    Cursus van 3 ECTS: 84 uur (basiscursus met 1 uitbreiding)
    Cursus van 4 ECTS: 112 uur (basiscursus met 2 uitbreidingen)

  • Toetsing

    De toetsing bestaat uit de beoordeling van de korte paper die je ter voorbereiding maakt. 

  • Data en locatie

    Basiscursus:
    16 en 30 juni 2026
    Locatie: PThU, Jansdam 14,  Utrecht
    Tijd: van 10.00 uur tot 16.30 uur.

    Uitbreidingen:
    Data van de uitbreidingsdagen worden in onderling overleg vastgesteld en georganiseerd bij voldoende belangstelling.

  • Kosten

    De cursuskosten bedragen voor de Basiscursus €600. Een uitbreiding kost €250,- per uitbreiding extra.

    Je ontvangt zelf een factuur van ons voor deze cursus. Als je binnen je PE-budget nog recht hebt op vergoeding, dan kun je de kosten van de cursus geheel of gedeeltelijk declareren bij de Landelijke Kerk (PKN). Het declaratieformulier vind je op de website van de PKN, evenals meer uitleg over je budget en de regeling. De informatie en de link naar het formulier staan daar onder de kop ‘Voortgezette nascholing - studiekosten aangestuurd aanbod’.

  • Docent

    Dr. Bernard van Vreeswijk, predikant van Protestantse Gemeente Scheveningen. In 2022 rondde hij zijn proefschrift af met de titel Vergeving en Herstel. De relevantie van Anselmus’ concepten van gerechtigheid en genoegdoening voor de verzoeningsleer in de moderne westerse cultuur. 

  • Aanmelden

    Aanmelden voor de basiscursus kan tot uiterlijk 1 mei 2026.
    Op het formulier kun je ook aangeven of je belangstelling hebt voor de uitbreidingsdagen. Zo krijgen we tijdig een indicatie of dit door kan gaan.

    Annnuleren
    Bij annuleren zijn de annuleringsvoorwaarden van toepassing