Prof. dr. Mirella Klomp

Voor de Covid-19-crisis organiseerden kerken veel activiteiten in De Nieuwe Stad in Amsterdam Zuidoost, waaronder het serveren van gratis maaltijden voor iedereen die dat wilde. Toen dit vanwege de Covid-19 maatregelen niet meer mogelijk was, besloten de internationale kerk, Treasures International Ministries en Diaconie Evangelisch Lutherse Gemeente Amsterdam samen te werken en maaltijden bij mensen thuis te gaan bezorgen.

Een deel van deze ontvangers is binnengekomen via het netwerk van een van de kerken, maar de meesten zijn binnengekomen via zorgorganisaties. Als één, relatief klein project dat naast andere hulpinitiatieven opereerde, kreeg het maaltijdenproject al snel veel meer aanmeldingen dan verwacht. En de Covid-19-crisis duurde langer dan verwacht, wat vragen deed rijzen over de onderliggende behoeften en hoe nu verder te gaan op de lange termijn . Samen met de Protestantse Theologische Universiteit besloten ze de vraag te onderzoeken:

Hoe legt het maaltijdenproject van Treasures en Lutherse Diaconie structurele behoeften in Amsterdam Zuidoost bloot, en hoe kunnen deze behoeften op een duurzame manier worden aangepakt?

Dit onderzoek bestaat uit twee delen. Voor het eerste deel werd een participatieve-actie-onderzoek uitgevoerd, waarbij twee onderzoekers actief betrokken waren bij het maaltijdenproject en met als doel mogelijke antwoorden op de onderzoeksvraag te verkennen samen met een groep medeonderzoekers: experts uit het werkveld. Het projectteam (d.w.z. onderzoekers en mede-onderzoekers) lijkt ervan overtuigd dat ze alleen mensen helpen die de maaltijden echt nodig hebben en dat hier structurele noden achter zitten; dat het maaltijdenproject niet alleen om maaltijden gaat, maar dat de maaltijden ook een middel zijn voor sociaal contact met de ontvangers en om hen liefde te tonen; dat het projectteam vreest het maaltijdenproject te moeten stopzetten wegens beperkte financiële middelen; en dat het maaltijdenproject van groot belang blijkt te zijn voor de vrijwilligers zelf, mede doordat een deel van hen is uitgegroeid van hulpontvanger tot hulpverlener.

Analyse en conclusies

Het tweede deel betreft een onderzoek naar de standpunten van verschillende stakeholders, op basis van interviews. Zorgorganisaties blijken blij te zijn dat hun cliënten minimaal twee gezonde maaltijden per week krijgen en hechten veel waarde aan de signaalfunctie van het maaltijdenproject. Zij willen graag hun samenwerking versterken om de situatie van kwetsbare mensen in Zuidoost te verbeteren. Uit interviews met vertegenwoordigers van een deel van de liefdadigheidsfondsen blijkt dat zij belang hechten aan het ondersteunen van noodhulpinitiatieven, maar dat dit buiten hun reguliere strategie valt. Geconfronteerd met een groot aantal aanvragen in tijden van Covid-19, proberen ze hun middelen verstandig te verdelen (bijvoorbeeld door samen te werken met partijen die scherpe prijzen kunnen bedingen voor bulkinkoop van voedingsmiddelen). Ze moedigen maaltijdprojecten als deze aan om kritisch te kijken naar wie ze maaltijden aanbieden, en waar mogelijk door te verwijzen naar sociale voorzieningen van de overheid. Ze bieden ondersteuning in tijden van crisis, maar niet eindeloos: de structurele noden in Zuidoost vragen om structurele oplossingen.

Dit rapport bespreekt een aantal essentiële kwesties en vragen die aan het licht zijn gekomen door de analyse van gegevens die in beide delen van het onderzoek zijn verzameld: wie te helpen? opschalen of afschalen? samenwerking met andere partijen; afhankelijkheid verminderen en empowerment bevorderen; werkdruk en ruimte voor reflectie. In de bredere context van diaconie en haar kernwaarden bezien, blijkt het maaltijdenproject een weerspiegeling te zijn van acht typische en terugkerende spanningen in diaconale projecten. De studie concludeert dat als resultaat van het maaltijdenproject 1. mensen voedselhulp krijgen die anders geen voedsel zouden hebben; 2. betrokkenen mondiger worden en een zinvoller leven leiden ; 3. structurele nood en onrechtvaardigheid zichtbaar worden; en 4. de unieke rol van kerken, het belang van hun sociaal kapitaal en netwerk van relaties in Amsterdam Zuidoost, duidelijk wordt. De studie raadt stakeholders in dit project, maar ook in het bredere veld - fondsen, diaconale organisaties, overheid, zorgorganisaties en organisaties van maatschappelijk welzijn - aan om 1. om de tafel te gaan zitten en de dialoog aangaan over signalen van maatschappelijke behoeften vanuit deze noodhulpprojecten; 2. ervoor te zorgen dat noodhulpprojecten vanaf het begin begeleid worden door een onafhankelijke adviesraad, om projecten te helpen bij de bezinning waar ze naar verlangen; 3. mee te werken aan het structureel verzamelen van signalen over bestaande behoeften.

Lees het onderzoeksrapport

De passie in de hedendaagse cultuur wordt nieuw leven ingeblazen. In onze tijd zijn het componisten, musici, producers en omroepen die de grote thema's van deze grote muzikale vorm uit de christelijke traditie weer op de agenda zetten. De passie leeft in concertzalen en op de stadspleinen. Dit project gaat over de paradox dat vandaag de dag in een nog steeds seculariserend land als Nederland rituelen over het lijden en sterven van Jezus Christus zo populair kunnen zijn.

Ik begon mijn onderzoek naar hedendaagse passies in 2010, in het project 'Religion? Music!' als postdoc-onderzoeker bij Tilburg School of Humanities. In 2013 zette ik het onderzoek voort in een project met een meer theologische focus. Naast diverse artikelen over verschillende hedendaagse passiecomposities en -uitvoeringen, publiceerde ik een monografie over het media-ritueel The Passion dat in 2011 op de Markt in Gouda voor het eerst werd uitgevoerd. In dit boek, Playing On. Re-staging the Passion after the Death of God (Theology in Practice 10), Leiden: Royal Brill 2020, beschrijf, interpreteer en evalueer ik deze passie als een manier waarop de zoektocht naar God vormkrijgt in een samenleving waarin religie zich verplaatst naar en aanpast aan het bredere domein van de cultuur. Het boek toont tevens nieuwe manieren om praktische theologie te beoefenen 'na de dood van God'.

Elke zondagmiddag is er een kakofonie van geluid in Amsterdam Zuidoost. In kerken, parkeergarages en schoolgebouwen komen zo'n honderd christelijke gemeenten samen voor de eredienst. De performance van de eredienst in deze kerken brengt verschillende geluiden voort, die vaak niet alleen binnen, maar ook buiten te horen zijn. Deze klanken variëren van hoorbare stilte en het zingen van Geneefse psalmen in de plaatselijke protestantse gemeente tot de vrolijke klanken van lofprijzing, melodieuze prediking en ritmisch handgeklap in een van de vele internationale en migrantenkerken.

Het geluid van de eredienst is nauw verbonden met de cultuur van hen die vieren. De liturgische praktijk is een uitdrukking van de identiteit vande kerkgangers, die contextueel is: het materiele en culturele zijn sterk bepalend voor hoe liturgie vormkrijgt en klinkt. In deze studie heb ik de klank van de eredienst in een Surinaams Lutherse Gemeente en een Ghanese Methodistenkerk vanuit cultureel-antropologisch oogpunt onderzocht, getracht te achterhalen welke betekenissen kerkgangers daaraan toekenden en de kwaliteiten van deze klanken gedefinieerd. Deze kwaliteiten, die ik beschouw als sacramentele vormen, breng ik theologisch in verband met een incarnationeel verstaan van liturgie: wanneer het geloof van de gemeente en de kerkgangers belichaamd wordt in de fysieke rituele performance, zijn dat vormen waarin de levende Christus – die in zijn Menswording fysiek gestalte heeft gekregen in onze realiteit - kan worden ontmoet.

Het proefschrift voortvloeiend uit dit onderzoeksproject werd in 2009 verdedigd en gepubliceerd als Mirella Klomp, The Sound of Worship. Liturgical Performance by Surinamese Lutherans and Ghanaian Methodists in Amsterdam (= Liturgia Condenda 26), Leuven: Peeters 2011.