Grond

In dit deelproject onderzoeken we samen met christelijke agrariërs hoe geloof een rol speelt op hun erf. We onderzoeken op welke verschillende manieren christelijke boeren zich tot de grond verhouden en identificeren perspectieven en praktijken die kunnen bijdragen aan een theologisch verantwoorde omgang met de grond.

Dit deelproject zoekt naar de verschillende posities ten aanzien van grond van een aantal kerkelijke gemeenschappen in Nederland, die naar voren komen in liturgische praktijken (gebeden, liederen en preken in vieringen op bid- en dankdag, zondagse vieringen en kerkelijke praktijken van begraven) en in de theologiegeschiedenis. Het doel is om bestaande gemeentetheologieën in kaart te brengen, te bepalen welke waarden en perspectieven een theologisch verantwoorde visie op grond kunnen bevorderen en te ontdekken hoe die in gemeenschappen ingang kan vinden.

Dit deelproject onderzoekt hoe kerken en diaconieën die landbouwgrond bezitten deze grond beheren en (laten) verzorgen. Het onderzoekt welke theologische motieven een rol spelen in het beheer van deze gronden en kijkt naar goede praktijken van duurzaam grondbeheer. Het doel is om in kaart te brengen hoe economische, ecologische en sociale waarden in balans kunnen worden gebracht.

Grond en de kunsten: In dit deelproject zoeken we naar nieuwe grondtaal om onze relatie met de grond te beschrijven. Kunstenaars spelen een voortrekkersrol in het creëren van nieuwe taal, metaforen en beelden die ongedachte perspectieven bieden. Met schrijver, bioloog en tuinder Mariken Heitman als Artist in Residence (AiR) onderzoeken we hoe kunst en theologie elkaar kunnen inspireren bij het nadenken over de existentiële vragen die opkomen tegen de achtergrond van ecologische en klimaatcrises.

Artist in Residence

Van januari tot en met maart 2026 wordt de ontmoetingsruimte een plek waar we met behulp van Mariken ons gaan bezinnen op de tuin, vanuit literair, biologisch én theologisch perspectief. Mariken zal samen met PThU’ers de grond inzaaien, workshops geven en is beschikbaar voor alle tuinvragen.

Naast workshops door Mariken zijn er ook vijf theologische workshops. Deze zijn bedoeld om het gesprek op gang te brengen tussen kunstenaar en theologen, over theologische thema's gerelateerd aan de grond. Vijf PThU-collega’s tonen hun theologische perspectief op de grond, ter inspiratie van Mariken en alle collega’s en studenten. Want hoe denk jij eigenlijk theologisch over onze relatie tot de grond? Alle workshops vinden plaats op woensdagmiddag van 16.00 tot 17.00 uur in de ontmoetingsruimte van de PThU aan de Jansdam.

Tijdens de Artist in Residence werkt Mariken aan een liturgie van de tuin. Daarvoor laat ze zich graag inspireren door de PThU-community. Dus spreek haar vooral aan tijdens haar residency! We zullen de AiR afsluiten met de viering van deze liturgie, op woensdag 25 maart.

Heb je een vraag over de Artist in Residence? Dan kan je contact opnemen met Joyce Rondaij via jrondaij@pthu.nl

Programma workshops

• 14 januari: Wederkerigheid (Mariken Heitman)
  Jij wilt toch ook je eigen tuinboon zien groeien? We zullen tuinbonen gaan zaaien in de ontmoetingsruimte en na vier weken uitplanten in de tuin. Terwijl we met onze handen in de aarde zitten verkennen we het thema ‘zorg’ in verhouding tot de aarde. Hoe zorgen wij voor de aarde en hoe zorgt de aarde voor ons?
• 21 januari: Schepping en natuur (Arnold Huijgen)
  Christenen geloven in God de Vader, Schepper van hemel en aarde. Hoe verhoudt dit geloof zich tot de natuur? Natuur en schepping zijn niet hetzelfde: de natuurwetenschapper bestudeert niet de schepping, en de theologie doet niet als vanzelf uitspraken over de natuur. Hoewel natuur en schepping niet te vereenzelvigen zijn, ontstaan ook ongelukken als je ze helemaal van elkaar scheidt. Als deze wereld door God geschapen is, zal dat ook gevolgen hebben voor onze omgang met de natuur.
  In deze workshop gaan we na een inleidend verhaal met elkaar het gesprek aan over de relatie schepping en natuur, God en wereld.
• 28 januari: Liturgie en grond (Mirella Klomp)
  Wie liturgie viert, voegt zich in een samenhangend ritueel van symbolen, symbooltaal en symboolhandelen. Maar hoe doe je recht aan de materiële kant van al die symboliek? Hoe vier je, met oog voor de materie en wat die te zeggen heeft? In deze workshop verkennen we die vragen met het oog (en oor) op de grond.
• 4 februari: Het leven in de grond (Mariken Heitman)
  Wie leven er in de grond, hoe zorgen ze er met z’n allen voor dat de plant aan zijn voedingsstoffen komt en op welke manier kan je als mens aan vruchtbaarheid van de grond bijdragen? Deelnemers maken tijdens de workshop een bodemvoedselweb en denken na over de positie van de mens binnen dit web.
• 11 februari: Beminnelijke wreedheid? (Rob Compaijen)
  "[Ik] dwaal vol ontzag rond op een vermolmd wrak dat me dierbaar geworden is, [...] waarvan de bebloede en getekende wezens mijn dierbaarste metgezellen zijn en waarvan de schoonheid bonst en straalt, niet ín zijn onvolkomenheden maar overweldigend ondánks zijn onvolkomenheden [...]." Deze woorden van Annie Dillard, uit haar Pelgrim langs Tinker Creek (1974), vormen het uitgangspunt voor een persoonlijke en filosofische zoektocht naar gepaste gevoelens jegens (in het bijzonder parasitaire) insecten.
• 18 februari: De tuin is een gemeenschap (film en gesprek met Mariken Heitman en filmmaker Yumi)
  We bekijken en bespreken de korte film van oud-cursist en antropologisch filmmaker Yumi over de lessen die Heitman geeft op Eilandsteede. En passant komt ook veel van haar ‘tuinfilosofie’ aan bod.
• 25 februari: “Als een mosterdzaadje” (Annette Merz)
  Wat kunnen we leren van niet-menselijke rollen over het koninkrijk van God? In deze workshop gaan we via een interactieve manier van Bijbellezen (een zogenaamde Biblioloog) parabels van Jezus op een onverwachte manier van binnenuit beleven. We geven het mosterdzaadje uit Markus 4 letterlijk een stem. Want gelijkenissen waarin niet-menselijke rollen – zoals de aarde of het mosterdzaadje – centraal staan, bieden de mogelijkheid om ons antropocentrische perspectief te verruimen. Laten we samen een meer holistische kijk ontwikkelen op het koninkrijk van God als een werkelijkheid, die ook voor de niet-menselijke schepping betekenis heeft.
• 4 maart: Aarde maken (Mariken Heitman)
  Hoe werkt composteren, en wat is het belang ervan? Hoe wordt het organisch afval van de PThU verwerkt? En bij jou thuis? Mariken vertelt en gaat met deelnemers aan de slag met het maken van een compostbak voor de PThU.
• 18 maart: Mysterie-taal (Petruschka Schaafsma)
  ‘Het mysterie van de tuin’. Dat is de titel van een lezing die Mariken Heitman voorjaar 2025 hield aan de PThU. Petruschka Schaafsma schreef een boek over de betekenis van familie waarin ze familie ook benadert als ‘mysterie’. Waarom kiezen deze twee auteurs voor die term? Bij beiden is het mysterie tegelijk iets wat niet te doorgronden is en iets waar je deel van bent. Wat voor taal is in staat recht te doen aan deze spanningsvolle combinatie? En wat kan de theologie bieden in het zoeken naar die taal? Schaafsma en Heitman gaan hierover in gesprek met elkaar en de aanwezigen.
• 25 maart: Viering Liturgie van de Tuin als afsluiting van de Artist in Residence

Als christelijke influencers hebben predikanten een eigen rol in het vertolken van theologie. In dit project onderzoeken zij wat hen helpt en hindert om tot theologisch spreken te komen: welke teksten, praktijken en overtuigingen ten aanzien van grond inspireren hen en welke houden hen tegen om over grond te spreken? Dit deelproject omvat actie-onderzoek waarin predikanten een theologisch verantwoorde visie op grond ontwikkelen die past in de context waarin zij werkzaam zijn.

De PThU en het Sociaal en Cultureel Planbureau voerden in 2023 een grootschalig kwantitatief onderzoek uit naar hoe burgers in Nederland aankijken tegen de duurzaamheidsopgave en hoe die moet worden gerealiseerd. Ook onderzochten we wat mensen bereid zijn op te offeren om deze duurzaamheidsopgave te realiseren. Bijzondere aandacht ging hierbij uit naar christenen en de manier waarop geloof een rol speelt in hun perspectieven en opofferingsbereidheid. 

In 2028 willen we dit onderzoek herhalen, om in kaart te brengen hoe de visie van burgers en van christenen zich over langere tijd ontwikkelt.