In memoriam drs. Jacob Faber

Bovenaan de rouwkaart staat: “Ja, in de schaduw van Uw vleugelen...” (Psalm 57:2). Wie de psalmen een beetje kent, weet dat de stippeltjes staan voor: ‘zal ik schuilen’. 

Geschiedenis

Jaap was geboren op 14 oktober 1936 in het Friese dorp Oenkerk als zoon van een kapper. Toen hij veertien jaar was, besloten zijn ouders te emigreren naar Canada. Daar zette hij zijn schoolopleiding voort en studeerde hij Engels aan Calvin College in Grand Rapids, Michigan. Vervolgens stapte hij over naar de studie godgeleerdheid aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij trouwde met Sijke Hofstra, die hij reeds in Friesland had ontmoet en met wie hij in contact was gebleven. Zij ging met hem mee naar Ontario, Canada, waar hij in 1963 in Pembroke predikant werd van de Christian Reformed Church. Na krap vijf jaar gingen zij weer naar Nederland, waar hij predikant werd van de Gereformeerde Kerk in Nigtevegt en twee jaar later in Rijswijk. In 1975 werd hij beroepen door de Gereformeerde Kerk in Kampen voor het werk onder de studenten van de Theologische Hogeschool, waar destijds ruim 440 studenten waren ingeschreven. Al gauw zette hij zich tevens in voor het werk onder de studenten van de diverse ‘academies’ die daar toen eveneens gevestigd waren. Kampen was in die jaren een levendige studentenstad.

Werk

Faber begon zijn werk in een roerige tijd. De visies binnen de Theologische Hogeschool liepen sterk uiteen. In de Gereformeerde Kerken kwamen theologische opvattingen naar boven die daar voorheen ondenkbaar waren en door velen onacceptabel werden geacht. In het land en in de kerken heerste onrust over de wapenwedloop tussen de Sovjet-Unie en de NAVO, waarvoor talrijke kernwapens werden opgesteld en de neutronenbom werd ontwikkeld.

Het is niet eenvoudig, Faber in één hokje te plaatsen. In zijn preken nam hij stelling tegen de steeds verdergaande bewapening. Enkele van zijn uitspraken luiden: ‘De kernbewapening is onze doodsvijand. Maar we eren hem als een beschermgod.’ En: ‘Hij (God volgens Jesaja 45:18-19) is niet bij de kernbewapening te vinden.’ Acht van zulke preken, waarin trouwens veel meer ter sprake kwam, zijn in 1979 uitgegeven in het bundeltje Preken voor de vrede (Kamper Cahiers 37).

Zo leek het dat Faber kon worden ingedeeld bij het radicaal-‘progressieve’, maatschappijkritische kamp. Die indruk werd bevestigd door zijn inzet voor de homokring in Kampen. Toen in 1982 Dineke Havinga daar als tweede studentenpredikant werd aangesteld, organiseerden zij op zondagmiddag ‘diensten van Schrift en Tafel’. Daarin werden tafelgebeden van onder meer Huub Oosterhuis gebruikt en ging het heel anders toe dan in een traditionele gereformeerde Avondmaalsdienst.

Theologisch

Maar theologisch was hij radicaal in een richting die niet iedereen met zijn ‘progressieve’ opstelling kon rijmen. Hij meende een gebrek aan geestelijke diepgang onder studenten en stafleden te zien. Beminnelijk als hij was, vreesde hij toch niet hun in zijn Kerstmeditaties bij de afsluiting van het eerste semester een spiegel voor te houden. Tegenover de Wijzen uit het Oosten die volgens het Kerstevangelie waren gekomen om het kind Jezus in de kribbe te aanbidden plaatste hij de Wijzen uit het Westen, met wie hij de theologen bedoelde. Hij vroeg hen of zij ook naar de kribbe kwamen om daar neer te knielen. Het was immers zeer wel mogelijk, zei hij, niet te komen. Variërend op hetgeen Nietzsche over filosofen had gezegd, opperde hij dat je ook tot theoloog kon worden ‘afgericht’, zonder toe te staan dat je eigen trots werd gebroken en zonder in beweging te komen om bij die kribbe neer te knielen. Achttien indringende kerstmeditaties zijn bij zijn afscheid in 1998 uitgegeven en becommentarieerd in de bundel De Wijzen uit het Westen.

Spiritualiteit

Faber kende wel de moeite van de zo ervaren godsverduistering, maar daaraan wilde hij niet toegeven. Waar anderen spraken van theologie na de dood van God bleef hij gericht op de levende God en op Jezus Christus, in wie hij meer zag dan een charismatische rabbi. De Christus van de ‘hoge christologie’ was hem lief, en het bidden was voor hem van wezenlijk belang. Tegenover het College van Curatoren (de toenmalige Raad van Toezicht die bestond uit afgevaardigden van de Gereformeerde Kerken) verklaarde hij dat de theologische studie academisch goed in elkaar stak. Maar waaraan het zijns inziens ontbrak, was de geestelijke vorming van de studenten die later predikant wilden worden. Niet allen maakten zich immers de gelovige houding die hij voorstond eigen. Met de term ‘spiritualiteit’ nam hij het op voor het doorléven van het geloof, ook door theologen. Hij erkende dat ‘spiritualiteit’ een modewoord was geworden, maar vulde het in zijn boekje De spiritualiteit van de theoloog, van 1994, protestants in, onder verwijzing naar tal van theologen in verleden en heden, van Cyrillus van Jeruzalem tot Kuitert. Van Calvijn citeerde hij: ‘Alle rechte kennis van God wordt uit de gehoorzaamheid geboren.’ En van Barth: ‘Anders wordt theologie atheologie.’

Theologische Hogeschool

Zijn oriëntatie op het orthodox-christelijke geloof bleek ook uit het contact dat hij zocht met de Theologische Hogeschool aan de Broederweg. Contacten tussen de beide theologische instellingen waren destijds schaars. Theologisch gezien leefde men goeddeels langs elkaar heen, al stemden de bibliothecarissen na verloop van tijd wel hun aanschafbeleid op elkaar af. Jaap Faber vond prof. Jochem Douma bereid, een kring op te zetten met studenten van beide scholen. Daarnaast heeft hij tal van andere kringen en avonden voor studenten georganiseerd.

Hoe langer Faber aan de Theologische Hogeschool (dan wel Universiteit) verbonden was, hoe meer hij zich van studentenpastor heeft ontwikkeld tot universiteitspastor, met aandacht voor het ondersteunende en wetenschappelijke personeel. Steeds was hij ook bereid zijn uitstekende kennis van het Engels pro deo in te zetten voor het taalkundig corrigeren van doctoraalscripties en proefschriften van buitenlandse studenten en promovendi.

Genegenheid

Ondanks zijn lange ervaring vielen zijn laatste jaren in actieve dienst hem niet gemakkelijk. Met het voortschrijden van zijn leeftijd viel het hem moeilijker, het contact met de nieuwe generaties studenten te leggen. De theologische polarisatie was hij moe. Zoals reeds vermeld, vond zijn afscheid van de kerk en de universiteit in Kampen plaats in 1998. Daarna ging hij weinig meer in kerkdiensten voor, al is hij wel diverse keren voor enkele maanden vakantiepastor in Portugal geweest. Lange tijd had hij gezongen in het Overijssels Kamerkoor; in 1998 heeft hij zich aangesloten bij het gregoriaanse koor in Kampen, waar hij zich geliefd maakte en de anderen haarfijn de Latijnse gezangen kon uitleggen. Jarenlang wandelde hij met emeritus collega’s, ook van de PThU, al dunde die kring wel uit. Trouw onderhield hij het contact met enkele collega-studentenpredikanten van vroeger. En hij bleef lezen, literatuur en theologie. Vijf jaar voor hij zelf overleed, is zijn geliefde Sijke hem ontvallen. Hij bleef overeind, maar het was wel stil in huis. Wie hem hebben gekend, gedenken hem met genegenheid, in dankbaarheid en met respect.

Riemer Roukema