PThU Bijbelblog
- Waar komt het geloof in de opstanding uit de dood vandaan?In de joodse en christelijke traditie speelt het geloof in de opstanding der doden aan het eind der tijden een belangrijke rol. Wie op zoek gaat naar de oorsprong van dat geloof in de godsdienst van Israël zoals we die kennen uit de Hebreeuwse Bijbel vindt echter bijzonder weinig directe aanwijzingen. Hoe zit dit? Is het geloof in de opstanding pas laat opgekomen? Is het iets heel nieuws of heeft het diepere maar enigszins verborgen wortels?
- Maria, de slavin van de Heer: stilstaan bij een ambivalente metafoor‘Slaaf/dienstmeid van de Heer’ – zo noemt Maria zichzelf als antwoord op de aankondiging van de engel Gabriel dat zij de ‘Zoon van de Allerhoogste’ zal baren (Lucas 1:38). Maria vergelijkt haar eigen rol in dit verhaal dus met die van een slavin. Voor veel tot slaaf gemaakte vrouwen in de oudheid en recentere tijden was het baren van de kinderen van hun heer een ongewild lot. Tegen deze achtergrond roept de vergelijking die Maria hier maakt veel moeilijke vragen op. Deze blog onderzoekt de verschillende manieren waarop we haar metaforische zelfbeschrijving kunnen begrijpen.
- "Wie één ziel vernietigt, vernietigt een hele wereld"Hoe wordt het verhaal van Kaïn en Abel geïnterpreteerd in het jodendom en de islam? De twee religies trekken opmerkelijk vergelijkbare conclusies uit dit verhaal over het effect van het doden van één persoon of het redden van één mensenleven.
- Oogst vraagt offers: over Noach, dankdag en klimaatproblematiekHoe je het oerverhaal van Noach in Genesis 6-8 ook wilt lezen, het beschrijft iets wat we nu direct zouden aanduiden als een klimaatramp. Hoewel in de prentenboeken de giraffen vrolijk hun nek boven de rand van de ark uitsteken terwijl de regenboog al aan de hemel staat, is het bijbelverhaal zelf voor menigeen minder gezellig. Een klimaatramp is verontrustend, maar een zondvloed als oordeel van God past al helemaal slecht bij het beeld van de zorgzame Schepper en Onderhouder van alle leven. En waarom is het eerste wat Noach doet als hij een voet buiten de ark zet een paar van de zo zorgvuldig geredde dieren offeren aan zijn God? Is dat geschikte thematiek voor onze dankdag?
- Ethiopië in Psalm 68 en het trauma van de slavernijIn dit bijzondere herdenkingsjaar van de afschaffing van slavernij in de Nederlandse koloniën is er veel aandacht voor de rol van de Bijbel. Berucht zijn de teksten die de slavernij moesten rechtvaardigen, zoals de ‘vloek van Cham’ (Gen 9:25-27). Maar de Bijbel bleek ook een bron van tegenverhalen en krachtgevende rolmodellen voor slaafgemaakten. Onderzoek tot nu toe van het project Church and Slavery in the Dutch Empire laat bijvoorbeeld zien hoe het Exodusverhaal of het scheppingsverhaal van Adam en Eva als stamouders van alle mensen gehoord, toegeëigend en ingezet kon worden om zich te verzetten tegen de slavernij.
- NBV21 en de handschriften van het Nieuwe TestamentBijbelwetenschappers werken tegenwoordig veel met speciale computerprogramma’s, waarmee ze woordenboeken, grammatica’s, commentaren, en natuurlijk de bijbelteksten zelf in grondtekstedities en vertalingen snel kunnen oproepen, doorzoeken en vergelijken. Onlangs werd de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2021 (NBV21) aan mijn collectie toegevoegd, naast de versie van 2004 die ik al had (NBV 2004). Ik kan nu heel gemakkelijk een overzicht krijgen van de wijzigingen die zijn doorgevoerd.
- Een springlevende Asjera en het bijbelse beeld van GodIneens stonden de kranten vol met artikelen over de godin Asjera, die hierdoor overwacht springlevend is geworden. Wie is die Asjera? En is zij inderdaad het vrouwelijke element van God dat uit het geloof van Israël is 'verbannen'?
- De Bijbel in 'heidens' NederlandChristendom is in Nederland niet langer vanzelfsprekend. Wie de Bijbel in het publieke domein brengt, heeft daar heel wat uit te leggen. In de tijd waarin het christendom hier arriveerde zal dat niet veel anders zijn geweest. Dat gebeurde in de meeste delen van ons land tussen het jaar 700 en 800. Wat betekende de Bijbel in de wereld van toen? Hoe werd de boodschap ervan gecommuniceerd? En valt de situatie toen misschien te vergelijken met die in onze eigen tijd?
- Paulus de Farizeeër en de opstanding van de dodenDe apostel Paulus, belangrijke vormgever van het vroege christendom, maakte deel uit van twee werelden. Hij stond onder invloed van de Grieks-Romeinse cultuur van zijn tijd, maar ook van het Joodse farizese milieu waarin hij was opgegroeid. Hij was trots op zijn Romeins burgerschap, maar hij verloochende zijn Joodse achtergrond en farizese opleiding niet. In tegendeel, hij benadrukt die. In Handelingen 22:3 zegt hij daarover “Ik ben een Jood, geboren in Tarsis in Cilicië, maar opgegroeid in deze stad (Jeruzalem). Ik heb als leerling aan de voeten van Gamaliël gezeten en ben strikt volgens de voorschriften van de wet van onze voorouders opgevoed.” Het ligt daarom voor de hand om bij het bestuderen van de ideeën van Paulus ook rekening te houden met zijn achtergrond als geleerde farizeeër.
- Het PThU-pand met de Moren: Protestantisme en slavernijBezaten Nederlandse protestanten slaven? Wat dacht hun kerk daarvan? Hoe kon de kerk christelijk geloof verbinden met het tot slaaf maken van andere mensen? Met uitbuiting, mishandeling? Het zijn serieuze vragen. Historisch onderzoek levert steeds meer antwoorden. Die liegen er niet om.
- Kolonialisme in Bijbelvertalingen?Toen Europeanen landen in Zuid- en Oost-Azië begonnen te koloniseren, namen ze ook hun religie mee. Ze verspreidden hun geloof en begon de Bijbel in de plaatselijke talen te vertalen. Dit gebeurde ook op het Indiase subcontinent, in het huidige Pakistan, India en Bangladesh. De bijbelvertalers hadden goede bedoelingen, maar hielden geen rekening met de lokale tradities. Dat zorgde voor onnodige vervreemding.
- Tegenstrijdige visies in het Oude Testament: een probleem?Het Oude Testament is een bont geheel, met tegenstrijdige visies. Je kunt selecteren wat je het meeste aanspreekt en de rest buiten beschouwing laten. Maar zo doe je het Oude Testament geen recht en doe je jezelf tekort. Juist de onverwachte geluiden kunnen je aan het denken zetten.
- Het evangelie volgens Markus: tussen vergetelheid en eerherstelMarkus is het kortste evangelie van de vier, en waarschijnlijk wordt het ook het minst gelezen. Het is ook het vreemdst: het heeft een paar eigenschappen die pas goed opvallen als je het in zijn geheel leest, en die extra betekenis krijgen juist omdat ze bij de andere evangeliën niet of veel minder voorkomen.
- Een Pinkstermysterie: Wat heeft Judea in de volkenlijst te zoeken?Volgens de schrijver van Handelingen waren voor het Pinksterfeest Joden uit ieder volk op aarde aanwezig. Maar de lijst van volken en plaatsen die volgt plaatst ons voor de nodige vraagtekens. Waarom juist deze? En waarom ook Judea?
- Een boer, een burger, een schipper en een Haagse bode: over slavernij in het Oude TestamentHet klinkt als het begin van een mop: een boer, een burger, een schipper en een Haagse bode bespreken de beklagelijke stand van de Nederlandse politiek… maar het is geen mop. Het is 1676. Vier mannen voeren een verhit debat over de vraag of het is toegestaan in de kolonie Suriname slaven te houden. Nee, zegt de boer. Ja, zegt de schipper en hij citeert uit het Oude Testament. Maar wat zegt dat Oude Testament zelf eigenlijk?
- God regeert: Hebreeuws koningsrecht in de zeventiende eeuwHet Westerse denken over rechten en bevoegdheden van de koning heeft diepe wortels, die onder meer reiken tot in het Oude Testament. Welke bijbelteksten waren in de vroegmoderne tijd, toen 'het koningsrecht van de Hebreeën' velen interesseerde, bepalend in debatten over het koningschap?
- Bevrijding! Of toch niet?Bij het joodse Pesachfeest en het christelijke Paasfeest staat het thema bevrijding centraal. Maar zo vanzelfsprekend is die bevrijding niet, niet voor mensen hier en nu, maar ook niet in de Bijbel.
- De oudtestamentische bewijsteksten van de opstandingMet Pasen vieren christenen de opstanding van Jezus uit de dood. Het Nieuwe Testament vertelt daarover. Het wekt de indruk dat het Oude Testament die opstanding al aankondigde. Hoe zit dat precies?
- Hoe een Hebreeuws woord in de Matthäus-Passion terechtkwamHet viel me een paar jaar geleden opeens op in Bachs Matthäus-Passion: Jezus zegt (of zingt) daar niet ‘Eli, Eli, lema sabachtani?’, maar ‘Eli, Eli, lama asabthani’. Ik vroeg me vooral af waar dat vreemde ‘asabthani’ vandaan kwam. In deze bijdrage maak ik u deelgenoot van het antwoord dat ik op die vraag heb gevonden, en geef ik ook wat verdere achtergronden.
- Lukas’ gelijkenis van de drachmen als tegenverhaalBij het schrijven van hun evangeliën hebben Matteüs en Lukas voor een goed deel uit dezelfde bronnen geput. Eén daarvan is bewaard gebleven, want dat is het evangelie naar Markus. Een andere bron laat zich gedeeltelijk reconstrueren en wordt in het onderzoek als ‘Q’ aangeduid. Hierbij gaat het om gedeelten die Matteüs en Lukas min of meer gemeenschappelijk hebben, maar die ze niet aan Markus kunnen hebben ontleend, eenvoudigweg omdat Markus ze niet heeft. Als je zulke gedeelten vergelijkt, valt steeds op dat de evangelieschrijvers ook echt schrijvers waren. Ze legden hun eigen accenten, vertelden hun eigen verhaal, en hadden daarbij ook allerlei voor- en afkeuren.
- Poerim en PoetinVolgende week vieren Joden Poerim. Tijdens dit feest wordt het boek Ester gelezen en worden de gebeurtenissen uit dat verhaal herleefd en verbeeld. Het is een zwart-wit verhaal, met goede en slechte personages. De slechterik heet Haman. Op social media wordt Haman in deze tijd volop vergeleken met Poetin. Is dit een te gemakkelijke vergelijking, of een waardevolle les uit de geschiedenis?
- Hoe Joods is het evangelie naar Matteüs eigenlijk?Het evangelie naar Matteüs wordt wel het meest Joodse evangelie in het Nieuwe Testament genoemd. Waarom?
- Blind gelovenHet is een populaire gedachte, binnen en buiten de kerk, dat geloven eigenlijk een vorm van dwaasheid is: een blinde sprong in het diepe, zonder bewijs. Daar lijkt ook de Bijbel aanleiding toe te geven, bijvoorbeeld in de brief 1 Korinthiërs, hoofdstuk 1 en 2. Op basis van een vergelijking met Grieks-Romeinse bronnen ligt een andere conclusie voor de hand: het gaat hier juist om een diepgeworteld en goed gefundeerd geloof.
- Bijbels durven dromen (Jesaja 2:2-5)Geen volk zal meer het zwaard trekken tegen een ander volk, geen mens zal nog de wapens leren hanteren, ... Ja, mooie woorden, maar het klinkt vandaag de dag eerder als een mooi sprookje. Op 22 januari begint de maand van de Bijbel, met een essay getiteld “Blijven dromen”, maar kunnen we in de huidige tijd nog wat met die bijbelse droom van Jesaja?
- Wie werden onrein door Jezus' geboorte?In het verhaal van Jezus’ presentatie in de tempel (Lucas 2:22–40) zit een opvallend verschil tussen moderne bijbelvertalingen en oude vertalingen als de Statenvertaling. Het gaat om vers 22, waar sprake is van ‘reiniging’ na Jezus’ geboorte. Maar om wiens reiniging gaat het? De Statenvertaling heeft ‘als de dagen harer reyniginge vervult waren’, wat alleen maar op Maria kan slaan. De Herziene Statenvertaling (2010) volgt nog in dit spoor. NBV21 heeft echter ‘toen de tijd van hun onreinheid … ten einde was’, waarbij het dus om meer personen gaat – maar welke?
