Kun je in je eentje christen zijn?

Op de achtergrond klinkt een warme mannenstem over het getokkel van een gitaar: The Lord bless you and keep you… Ik steek het waxinelichtje aan en sluit mijn ogen. Zachtjes zing ik mee. Dan ineens: de deurbel. De boodschappen. Even betalen, opbergen, terug naar mijn stille tijd. De afgelopen jaren was dit solo-christendom voor mij en veel anderen de realiteit. Ik ben daar niet per se rouwig om – en ben daarin niet de enige, blijkt uit het koppentellen in huidige kerkdiensten. Aanbidding op je eigen tijd is best makkelijk. Wat de vraag oproept: kún je wel in je eentje christen zijn?

Door Esther Scherpenisse

Hoe staat het eigenlijk met de kerk in Nederland?

Twee op de drie protestanten en vier op de vijf katholieken bezoekt vrijwel nooit een kerkdienst, volgens het rapport ‘Religie in Nederland’ van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS, 2020). Sinds corona is dat aantal alleen maar teruggelopen: uit recent onderzoek van het Nederlands Dagblad (2023) bleek dat 10 tot 25 procent van de kerkgangers na corona niet is teruggekomen. Uit eerder onderzoek (2021) bleek dat dertig procent van de mensen die van plan waren minder te komen, de kerkgang liever door een online dienst wilden vervangen, net als ik. Want je kunt toch best in je eentje geloven?

Geestelijk voer voor de solitaire christen

Edward van ‘t Slot, docent Spiritualiteit en beroepsvorming aan de Protestantse Theologische Universiteit, moest altijd een beetje lachen als mensen hem als voorganger vroegen: “Dominee, je kunt toch ook wel geloven zonder de kerk?”. Dat is, zegt hij, alsof je tegen een bakker zegt: ik kan wel zonder brood. “Om je geloof levend en vers te houden heb je andere inzichten nodig dan je allemaal zelf verzint en doet.” Maar er zijn toch voldoende andere inzichten beschikbaar voor wie daarnaar zoekt? Talloze preken zijn vrij beschikbaar via YouTube en podcasts. Honderden boeken via bol.com. Wie wil, downloadt een app op de mobiel en krijgt elke dag een fris inzicht bij het ontbijt. Prima (geestelijk) voer voor de solitaire christen. Toch? Dat is ook zeker waardevol, zegt Edward. Maar zelf een kaarsje aansteken heeft niet die “weerbarstigheid” van een samenkomst.

Vieren, bidden, knielen, zingen

Weerbarstigheid? “Dat ik in een gemeenschap kom met mensen die ik niet heb uitgekozen, en die me toch iets te vertellen hebben. In de kerk zit ik naast iemand die ik misschien zelf zou ontwijken, en ik zie een zuster en een broeder. Het lied dat ik nooit zelf zou uitzoeken en dat ik stom vind, raakt de ander, en dat verandert dan weer iets bij mij. Samen zingen, opgaan in de beweging van het samen bidden, het gedragen weten door elkaars gebeden – dat bereik je niet door YouTube te kijken op jouw moment, of een goed stuk te lezen en te luisteren naar muziek. Vieren, bidden, knielen, zingen, het fysieke element, speelt een ongelooflijk grote rol.” Dat je een boodschap hebt aan het geloof van de ander, dat ligt in onze individualistische samenleving niet meer zo voor de hand, vindt Edward. Maar al die zaken vormen, vergroten, verdiepen je geloof.

Geloven is meer dan een setje opvattingen

Dus: andere gelovigen kunnen je geloof versterken. Je hebt er zelf iets aan. Maar bekijk het vooral niet alleen vanuit het eigen individuele gewin, zegt Edward tussen de regels door. Alsof het alleen maar een particuliere aangelegenheid is. “Ik begrijp het nooit zo goed als mensen over geloof spreken alsof je alleen maar een bepaalde opvatting hebt: ‘ik geloof in God’. En dat je zelf beslist of je er iets mee doet. Ik denk dan: als God er is, dan móet je er iets mee doen.” Want boven alles is geloof, het christelijk geloof, een geloof van relatie. “Geloof is in relatie met God leven. Het gezamenlijk vieren, het bidden, in gemeenschap bidden, elkaar zien en spreken… dat voedt en intensiveert ook de relatie met God. Het alleen doen maakt het ingewikkelder voor jezelf dan het is. Ik zou het in mijn eentje in elk geval niet goed volhouden. Voor ik het weet zit ik in de drukte van weet-ik-het-allemaal, en dus weer in mijn eigen cirkeltje. Dan weet ik zeker dat mijn geloof verdort.”

Indoctrinatie door de kerk

Maar daarvoor gaan we toch niet naar de kerk? Om te zorgen dat je niet van je geloof valt? Om wekelijks opnieuw ‘geïndoctrineerd’ te worden? Stellig zegt Edward: “Theologen mogen niet indoctrineren. De rol van theologen is de vragen te doorleven waar je in de gemeente tegenaan loopt. Dat het merkbaar is dat ze daar zelf tegen aanlopen. Een eredienst is het samen zoeken naar het aangezicht van God. In dat zoeken kunnen ook al je vragen en aarzelingen een plek krijgen. De ene keer is het antwoord er wat sneller dan de andere keer, denk ik. De rol van de PThU is dat wij onze theologen opleiden tot mensen die hierin hun eigen vragen onder ogen zien en doorleven. Die zo ook tot antwoorden komen die mensen verder helpen. En zeker niet tot antwoorden als een hamer op een aambeeld, die indoctrineren.”

Kerkshoppen: wel of niet doen?

Goed, maar stel dat je dus inderdaad braaf naar de kerk gaat, en daar helemáál niet verfrist van thuiskomt? Sterker nog, stel dat je in een kerk zit waar je week na week met kromme tenen naar de preek luistert? Waar je familie niet meer mee naartoe wil, of je je zelfs bedreigd voelt? “Ik zou ervoor willen pleiten dat we het lang volhouden op een plek waar je nou een keer zit,” zegt Edward. “Dat je de weerbarstigheid ook maar viert soms: ‘hier doe ik misschien wel een geluid op dat ik zelf niet zo had uitgezocht, maar ik probeer er mijn voordeel mee te doen’. Maar dat is wel gemakkelijk gezegd. Als de kerk die je bezoekt alleen maar afbreuk doet aan je geloof, kan ik me voorstellen dat je op een gegeven moment gaat zoeken naar een gemeenschap waar je iets meer aan je trekken komt. Maar de ideale club ga je niet vinden. Probeer altijd de vraag te stellen: waar roept God mij? Als wij denken: ik kan het hier niet vinden, moet je je ervan bewust zijn, ‘dat ben ik’. Het wil niet zeggen dat God deze club loslaat. Is dat een reden om te blijven? Of moet je in deze fase van je leven naar een andere gemeenschap? Als je dat doet, doe het dan in gelovige zin, met God.”

De spanning van de concrete gemeenschap

“Voor mij is een heel belangrijke theoloog in dit verband Dietrich Bonhoeffer. Die heeft heel veel over kerken nagedacht, hoewel hij van huis uit niet zo heel erg kerks was. Maar hij dacht wel: er gebeurt iets in een gemeenschap dat groter is dan ik in mijn particuliere eentje kan organiseren. Hij zei: die gemeenschap is nooit ideaal, en als we elkaar idealen gaan opleggen – als ik boos word omdat anderen niet voldoen aan mijn idealen – dan leg ik iemand mijn wil op. Dan leg ik iemand de wet op. Je hebt het juist ook uit te houden met de concrete ander. Iemand van wie ik van alles vind, maar van wie ik ook weet dat hij door Christus geliefd is. Door deze concrete gemeenschap wil Christus blijkbaar werken. In die spanning ligt de beste weg, en niet in een spanningsloze eigen weg.”

Foto door Kelly Sikkema via Unsplash