Promotie Célestin Nsengimana: Genocideherdenking en verzoening in Rwanda vanuit een liturgisch ritueel perspectief

Over het onderzoek

In 1994 heeft Rwanda, een land in Oost-Afrika, onder het toenmalige Huturegime te maken gehad met genocide tegen de Tutsibevolking. Meer dan een miljoen Tutsi's kwamen om, evenals andere mensen (Hutu, Twa en buitenlanders) die het plan en de uitvoering ervan niet steunden, zij werden vermoord of op verschillende manieren bedreigd (gevangenisstraf, fysiek geweld, psychologische intimidatie en confiscatie of vernietiging van eigendommen). Afgezien van het verlies van mensenlevens en de verslechtering van menselijke relaties, heeft de genocide de economie van Rwanda aangetast en zowel de overlevenden als de daders van de genocide psychologisch getroffen.
De meeste studies over de genocide op de Tutsi in 1994 zijn uitgevoerd vanuit politiek, historisch en sociologisch perspectief, dit onderzoek bestudeert deze misdaad vanuit een liturgisch ritueel perspectief. Leidend daarin was de volgende algemene onderzoeksvraag: Hoe wordt de herdenking van de genocide uitgevoerd in de gemeente Kirinda van de Presbyteriaanse Kerk in Rwanda  (Église Presbyteriénne au Rwanda - EPR Kirinda), hoe wordt eraan vormgegeven en hoe wordt deze toegeëigend door de deelnemers? En hoe draagt deze herdenking bij aan verzoening? De algemene onderzoeksvraag is onderverdeeld in drie deelvragen: (1) Hoe is de genocideherdenking die in de EPR Kirinda wordt uitgevoerd, gestructureerd? (2) Wat zijn de basiselementen van dat ritueel en hoe worden ze door de deelnemers toegeëigend? (3) Hoe kan de genocideherdenking worden geanalyseerd met oog op de verzoening?

Het onderzoek sluit af met de bevestiging dat, net als andere rituelen, ook de genocideherdenking ambivalent is. Naast de positieve waardering van de herdenking van genocide, heeft dit onderzoek vier belangrijke uitdagingen naar voren gebracht die moeten worden aangepakt. Ten eerste neemt de kwestie van vermiste lichamen nog steeds een belangrijke plaats in binnen het nationale programma van eenheid en verzoening. Ten tweede is de genocideherdenking niet alleen een bron van secundaire victimisatie voor overlevenden van genocide, maar ook een bron van frustratie voor genocideplegers en traumatisering voor de nieuwe generaties die nog nooit het misdrijf genocide hebben meegemaakt. Ten derde beperkt de politisering van openbare herdenkingen de vrije uiting van gekwetste herinneringen, aangezien elke spreker berekenende woorden gebruikt. Tot slot, binnen de Presbyteriaanse Kerk in Rwanda, geeft de voorgeschreven liturgie van genocideherdenking geen duidelijke richtlijnen over de stadia van genocideherdenking en over het gebruik van rituele symbolen.

Om deze uitdagingen aan te gaan, beveelt deze studie vier strategieën aan. Ten eerste zou een voortdurende samenwerking tussen verschillende deelnemers helpen de waarheid vast te stellen over de genocide en de ontdekking van vermiste lichamen. Ten tweede, een verdere decentralisatie van herdenkingsrituelen zou, door de bestaande kerkelijke gemeenten-aan-de-basis te transformeren tot intieme en minder gepolitiseerde ruimtes voor genocideherdenking, een klimaat scheppen om te komen tot oprecht berouw en vergeving, te midden van het heersende politieke krachtenveld en/of daar waar angst heerst voor latere wettelijke aansprakelijkheid. Ten derde moet de kerk de formele psychosociale en spirituele zorg verbeteren als een extra bijdrage aan de aanpak van de kwestie van langdurige trauma's en secundaire victimisatie. Ten slotte moet de liturgie van de herdenking van genocide worden herzien en  moeten uitgebreide richtlijnen worden geboden. In dit opzicht kunnen de onderzoeksresultaten licht werpen op de herziening en het gebruik ervan.

Promotores

Promotor: Prof. dr. Marcel Barnard (Protestantse Theologische Universiteit)
Co-promotor: Dr. Martin Hoondert ( Universiteit van Tilburg)

Praktische informatie

Datum: 14 maart 2023
Tijdstip: 15.45 uur
Locatie: Auditorium VU, De Boelelaan 1105, Amsterdam