Verslag van de conferentie:
"Rituelen maken de tijd bewoonbaar"

Tijdens de conferentie vond er een boeiend panelgesprek tussen een vijftal professionals plaats. Foto door Regina Lafeber.

Rituelen maken de tijd bewoonbaar zoals ruimte hanteerbaar wordt met behulp van een raster 

Vrijdag 21 oktober vond de jubileumconferentie ‘Wat doen rituelen? Werken met rituelen in de praktijk en theorie’ plaats in het Catherijneconvent in Utrecht. Daar heb ik voor het eerst kennisgemaakt met het Institute for Ritual and Liturgical Studies. En wat voor kennismaking! Ik was als student te gast op een heus verjaardagsfeestje: IRiLiS werd 30 jaar en vierde deze mijlpaal met een feestelijke conferentie. Naast de felicitaties aan de ‘founding father’ Gerard Lukken, het uitblazen van een verjaardagskaars en de presentatie van het eerste exemplaar van het jubileumjaarboek, werden de gasten getrakteerd op een panelgesprek en een drietal inspirerende lezingen.

Het welkom. Foto door Martin Hoondert.

Met het inzicht dat werken met rituelen om vakmanschap vraagt [...] in mijn broekzak liep ik aan het eind van deze middag voldaan het zonnige Utrecht in.

De inleidende voordracht schetste het perspectief vanwaaruit deze middag over rituelen nagedacht zou worden. Verschillende beelden en metaforen werden geïntroduceerd als verkenning van de centrale vraag ‘Wat doen rituelen?’. Zo mondde de inleiding uit in het beeld van het ritueel als dans om aan te geven welke elementen van belang zijn bij de uitvoering van een ritueel: ruimte, tijd, lichamelijkheid en materiële elementen. 

Vanuit de praktijk

Vanuit deze eerste verkenning van het thema vond het panelgesprek plaats met een vijftal professionals uit de praktijk die werken met rituelen. Allen vanuit een verschillende levensbeschouwelijke achtergrond en vanuit verschillende werkvelden. In een gezamenlijk gesprek probeerden zij vanuit de praktijk de elementen en factoren op het spoor te komen die maken dat rituelen werken. Om vervolgens vanuit de eigen ervaring woorden te geven aan wat dat dan betekent. Een van de aspecten die naar voren kwam, was dat als een ritueel lukt er een verbinding tussen de deelnemers tot stand komt. 

De tweede lezing sloot naadloos aan bij het proces dat in gang was gezet met het panelgesprek. Dr. Brenda Mathijssen ontvouwde in woord en in beeldmateriaal een theoretische analyse over hoe rituelen werken. De aanvankelijk raadselachtige term ‘subjunctiviteit’ kreeg een heldere uitleg in het model waarin objectieve waarneembare werkelijkheid en subjectieve, ontastbare diepere werkelijkheid in een ritueel elkaar raken en deels overlappen. Met als effect het ontstaan van verbinding en affectieve verandering. De voorbeelden die Mathijssen gaf uit de praktijk illustreerden de uiteenzetting glashelder. 

Dr. Brenda Mathijssen gaf een theoretische analyse over hoe rituelen werken. Foto door Regina Lafeber.

Verbinding en spanning

In de laatste lezing is prof. dr. Gerard Rouwhorst dieper ingegaan op de sociale functie van rituelen, waarvoor hij het perspectief van de werking van rituelen op persoonlijk niveau uitzoomde naar het niveau van de samenleving. Voor de werking van een ritueel is een zekere cultureel gedeelde dimensie – hoe minimaal ook - een basisvoorwaarde. Waar tot nu toe de nadruk lag op de idee dat tot de werking van een ritueel het ‘verbindende’ aspect tussen mensen een wezenlijk element is, richtte Rouwhorst de aandacht op de keerzijde daarvan: waar verbinding plaatsvindt is ook altijd sprake van uitsluiting. Dit kan een verklaring bieden waarom er rondom rituelen vaak ook spanningen optreden.

Voor mij is deze feestelijke conferentie een blikveld verrijkende ervaring geweest. Een kennismaking met een nieuw en boeiend wetenschappelijk vakgebied. Met het inzicht dat werken met rituelen om vakmanschap vraagt en met een mooie boekentip in mijn broekzak liep ik aan het eind van deze middag voldaan het zonnige Utrecht in.

Na de conferentie werd er gezellig nageborreld. Foto door Regina Lafeber.