Dag van de Aarde 2023: “De mens is niet los te denken van de grond”
De aarde is eigenlijk al opgebruikt. Dat wil zeggen: als iedereen haar zo zou gebruiken als we met elkaar in Nederland doen. Jaarlijks houden we bij op welke dag de aarde ‘op’ zou zijn als iedereen zo leefde als wij, en dat was dit jaar op 12 april. Het is belangrijk om ook als theologen stil te staan bij onze relatie met de aarde, zegt Mirella Klomp, onderzoeker bij de PThU. “Als theologen moeten we ons afvragen: hoe verhouden wij ons tot de grond op een manier die theologisch verantwoord is?”
Theologie van de aarde komt niet van de grond
Theologie en aarde worden niet altijd in één adem genoemd. Sterker: de meeste geloofsgemeenschappen lijken de omgang met de aarde niet per se te zien als iets waar ze vanuit geloof mee moeten bezig zijn. In geloof lijkt de hemel vaak hoger te worden gewaardeerd dan de aarde en we lijken de grond die we beheren, bewerken, verzorgen een beetje uit het oog verloren te zijn. “Terwijl grond toch vanaf het begin een belangrijke rol speelt in het verhaal van God met mensen,” zegt Mirella Klomp. “De Bijbel vertelt dat God de eerste mens uit de klei trekt. Talenten worden in de grond gestopt en er weer uit opgegraven. De Bijbel beschrijft God als heer van de wijngaard, de grondbezitter met loonwerkers, de boer die zaait in de akker en oogst, de tuinman. Wie luistert naar hoe de Bijbel spreekt over de hechte relatie tussen de aarde en haar Schepper, als bron van alle leven, mag de grond – misschien met enige schroom – heilig noemen. Moeten wij dan als gelovigen ons ook niet tot ‘onze’ grond verhouden, en hoe doen we dat op een goede manier?”
Omgang met de grond
Rentmeesterschap is een van de termen die vaak terugkomt bij het doordenken van de verhouding tussen christenen en de aarde. “Het Bijbelboek Genesis beschrijft hoe de Schepper dieren, planten en de aarde toevertrouwt aan de zorg van mensen. Het bewerken van de grond om voedsel te verbouwen maakt daar deel van uit. Het ‘goede leven’ is in de Bijbel altijd leven in een land dat overvloeit van melk en honing, waar de vruchten van de aarde eerlijk worden verdeeld, waar mensen na gedane arbeid kunnen rusten onder de vijgenboom, genietend van de vrucht van de wijnstok.” Maar met het concept van rentmeesterschap wordt soms ook intensieve landbouw gelegitimeerd. “Terwijl je ook kunt lezen dat we voor de aarde moeten zorgen, en haar zo beheren dat ze bewoonbaar en leefbaar is voor alle schepselen.” De manier waarop we ons moeten verhouden tot de grond, is dus een prangend theologisch vraagstuk dat, ook in het licht van het landbouwvraagstuk, grondige doordenking verdient.
Gegronde gemeenschappen
Hoe zouden geloofsgemeenschappen dan kunnen nadenken over hun omgang met de grond? Mirella Klomp benoemt een voorbeeld. “Twee jaar geleden was ik op retraite in een klooster en raakte ik aan de praat met een kunstenares,” zegt ze. “We keken uit op een veld met schapen dat vroeger van het klooster was geweest, maar nu verkocht was aan Natuurmonumenten. En zij zei: wat een hefboom zou je hebben als alle geloofsgemeenschappen met grond hun best deden de biodiversiteit op hun eigen land te bevorderen!” Maar kerken en christenen lopen nog niet voorop als het gaat om initiatieven rondom ecologische en klimaatvraagstukken. Dat is eigenlijk gek: als dat geloof zo belangrijk is, moeten we ons toch afvragen wat dat geloof betekent voor onze omgang met wat we uit Gods hand ontvangen, vindt Klomp. “De planeet warmt gestaag op, natuurgeweld neemt toe, biodiversiteit neemt af. Lucht en water raken steeds meer vervuild, de bodem verschaalt. Uitputting dreigt en er is sprake van roofbouw op natuurlijke hulpbronnen. Dit alles heeft nu al een wellicht onomkeerbare impact op de kwaliteit van leven van talloze mensen en dieren. Christelijk geloof gaat niet alleen maar over het zielenleven en het hiernamaals. De grond is meer dan een vloertje onder onze voeten. Als theologen moeten we met onze voeten in de modder staan, en onze relatie met de aarde in al zijn concreetheid theologisch gaan doordenken.”
