Reageer
Was Jezus getrouwd?
27 maart 2015
Tegenwoordig krijg je op de vraag of Jezus getrouwd was waarschijnlijk twee soorten antwoorden: óf een nadrukkelijk “Natuurlijk niet!”, óf een reactie in de trant van: “Was hij niet met Maria Magdalena getrouwd dan?” Mijn eigen antwoord luidt: Zeer waarschijnlijk was Jezus niet getrouwd. Ik zal uitleggen op welke overwegingen mijn oordeel gebaseerd is, maar eerst wil ik stilstaan bij twee andere visies die regelmatig opduiken: Jezus was getrouwd met Maria Magdalena. Of: Als Joodse man was Jezus vanzelfsprekend op jonge leeftijd getrouwd, maar we kennen de naam van zijn vrouw niet.
Maria Magdalena?
Het idee dat Jezus met Maria Magdalena getrouwd was en één of meer kinderen bij haar verwekt zou hebben is in de laatste decennia erg populair geworden. Met name Dan Browns bestseller The Da Vinci Code (2003) heeft daarvoor gezorgd. Maar dit boek had voorgangers, die de brede maatschappelijk acceptatie van dit idee voorbereiden, bijvoorbeeld Nikos Kasantzakis’ roman The last temptation of Christ (Nederlands: De laatste verzoeking van Christus, 1953), de daarop gebaseerde Canadese film (1988) en de pseudowetenschappelijke studie Het heilige bloed en de heilige graal van H. Lincoln / M. Baigent en R. Leigh (Nederlandse uitgave 2006, Engels origineel 1982). Talloze studies hebben inmiddels aangetoond dat deze verhalen als fictie moeten worden beschouwd. Wie zich erin wil verdiepen, vindt onderaan dit stuk verwijzingen naar publicaties die geen detailvraag onbeantwoord laten. Zo is bijvoorbeeld al lang aangetoond dat de zogenaamd middeleeuwse bronnen over een “Priorij van Sion”, die volgens Dan Brown voor bescherming van de nakomelingen van Christus heeft gezorgd, vervalsingen zijn uit de 20e eeuw.
Toch oud bewijs?
De tekst is geschreven in het Koptisch, een taal van het oude Egypte. In de tekst komen de uitdrukkingen “mijn moeder” en “mijn vrouw” in de mond van Jezus voor. Helaas is dit fragment zeer klein (ca. 8 cm x 3,5 cm) en geen enkele zin is volledig bewaard. De samenhang waarin deze uitdrukkingen staan is dus volledig duister. Ook ligt de authenticiteit van het fragment hevig onder vuur. Dat het gaat om een vervalsing kan bij de huidige stand van het onderzoek noch uitgesloten noch ontkracht worden.
Sommigen beweren dat ook gnostische teksten uit de vierde eeuw aantonen dat Jezus een relatie had met Maria Magdalena. Deze teksten staan in Koptische codices die rond 1945 in Nag Hammadi (Egypte) zijn gevonden. Ze zijn moeilijk te interpreteren. Eén ervan, het zogenaamde evangelie van Filippus, is vrij goed bewaard. Dan Brown baseerde zijn verhaal over de relatie van Jezus en Maria Magdalena op dit evangelie. Maar deed hij daar wel goed aan? Het is duidelijk dat dit evangelie hoort bij een latere gnostische stroming die ver afstaat van de historische Jezus en zijn discipelen. Maria Magdalena wordt er als hemelse wederhelft van Christus voorgesteld. In de hemel komen volgens gnostische overtuiging alle hemelse wezens namelijk paarsgewijs voor (de zogenaamde syzygieën). Wat kun je hieruit afleiden? Dat deze gnostische stroming Maria Magdalena als Jezus’ seksuele partner zag in de tijd dat ze nog op aarde verbleven? Misschien zag deze stroming dat zo. Maar sowieso is volkomen duidelijk dat het gaat om latere interpretaties van de evangeliën in het Nieuwe Testament. En die evangeliën staan veel dichter bij de historische persoon Jezus dan het evangelie van Filippus. Het is daarom niet verantwoord om aan te nemen dat het evangelie van Filippus historische feiten weergeeft.
Getrouwd, net als iedereen?
Er zijn bijna geen serieuze wetenschappers die het verhaal dat Jezus een intieme relatie met Maria Magdalena had ondersteunen. Maar je vindt bij sommige gezaghebbende Bijbeluitleggers wel een andere overweging, die niet zo makkelijk te weerleggen is. Ze wijzen erop dat het Jodendom in de tijd van Jezus uit het scheppingsverhaal een bindend gebod om je voort te planten afleidde (zie vooral Genesis 1:28). Trouwen en kinderen voortbrengen werd dus als een plicht gezien. Daar komt bij dat het aangaan van een huwelijk toen geen individuele beslissing van een man en een vrouw was, maar iets wat door de twee families geregeld werd en waarin de twee hoofdpersonen weinig inbreng hadden. De bruid en de bruidegom waren meestal erg jong: het meisje was gewoonlijk tussen 12 en 16, de jongeman tussen 16 en 20. Zou Jezus dus niet – zoals iedereen toen – al op jonge leeftijd uitgehuwelijkt zijn door zijn familie? Het feit dat wij in de oudste bronnen verder niets horen over zijn vrouw leidt dan tot speculaties: Was zij misschien al jong overleden?
Seks hoort erbij
Er wordt nog een argument aangevoerd, vanuit weer een andere invalshoek. Het knoopt aan bij de theologische overtuiging dat Jezus “waarachtig mens en waarachtig God” was. Zou hij dan niet alles ondervonden moeten hebben wat bij het menszijn hoort? Zou hij dan niet ook een seksleven gehad hebben? Daar is toch niets op tegen?
Het is een logisch argument. Om even een curieuze zijweg te bewandelen: Maarten Luther schijnt tijdens een van zijn tafelgesprekken gezegd te hebben dat Jezus zo nu en dan gebruik maakte van de diensten van een prostituee. Zijn redenatie was: Jezus was niet getrouwd, maar wel volledig man, dus moest hij zijn gerief elders zoeken. Het is waar dat Jezus omging met hoeren. Maar er zijn geen aanwijzingen dat hij seks met hen had. Wij weten gewoon niet hoe de seksuele ontwikkeling van Jezus is verlopen en hoe hij zich als man gedroeg. Luthers uitspraak zegt vooral iets over Maarten Luthers eigen visie op mannen: ze kunnen niet zonder seks.
Dat Jezus als Zoon van God niet getrouwd geweest kan zijn en nooit seks gehad kan hebben is geen overtuigende gedachte. Seksuele begeertes zijn in de Bijbel niet zondig. Ze horen er gewoon bij. Maar verder weten we niets. Was Jezus actief heteroseksueel of leefde hij homoseksueel of koos hij bewust voor een celibatair leven? Het is allemaal mogelijk. Maar de laatste mogelijkheid heeft de beste papieren.
Niet getrouwd 'omwille van het koninkrijk van God'?
Als je de vier evangeliën uit het Nieuwe Testament leest, krijg je de indruk dat Jezus niet getrouwd was en geen seksleven had. Een vrouw of minnares van Jezus komt in deze oudste historische bronnen nergens in beeld. Sinds de eerste eeuwen van het christendom was de overheersende mening dan ook dat Jezus ongetrouwd was en zonder seks leefde.
Het is wel de vraag hoe dat te rijmen valt met Jezus’ overtuiging dat God wil dat een man en een vrouw hun ouders verlaten om samen door het leven te gaan (zie Markus 10:1-12).
In het Mattheüsevangelie vinden wij een passage die mogelijk een tipje van de sluier oplicht. Jezus heeft het daar over eunuchen, mannen die geen seksleven hebben. Hij zei tegen zijn leerlingen: “Want er zijn eunuchen die zo uit de moederschoot geboren zijn, en er zijn eunuchen die door de mensen zo gemaakt zijn, en er zijn eunuchen die zichzelf zo gemaakt hebben omwille van het koninkrijk der hemelen.” (Mattheüs 19:12, Willibrordvertaling)
Jezus verdedigt hier de keuze ongetrouwd te blijven omwille van het koninkrijk van God. Hij lijkt het te hebben over mensen die een andere prioriteit hadden dan trouwen en een gezin stichten, namelijk het verkondigen van de blije boodschap van God. Het ligt voor de hand dat Jezus het hierbij ook over zichzelf had. Hij had waarschijnlijk zelf ook gekozen voor het celibaat.
Als Jezus inderdaad ongetrouwd was, werd hij hier door zijn tijdgenoten zeker op aangesproken. Het was nu eenmaal gebruikelijk om wél te trouwen. Toch was Jezus zeker niet de enige die koos voor een leven zonder huwelijk. De Joodse auteurs Philo en Josefus beschrijven celibataire stromingen binnen het Jodendom van de eerste eeuw. Ook Johannes de Doper en de apostel Paulus lijken ongehuwd geweest te zijn, in ieder geval tijdens de periode dat ze optraden in het openbaar. Onthouding die in verband staat met een religieuze roeping is iets wat in bijna alle religies en alle tijden voorkomt.
Conclusie: waarschijnlijk niet getrouwd
Het is al met al het waarschijnlijkst dat Jezus in de periode van zijn openbare optreden bewust ongetrouwd bleef omdat hij zich volledig wilde wijden aan de verkondiging van het koninkrijk van God. Het valt niet uit te sluiten dat hij op jonge leeftijd getrouwd was, maar daar zijn in de oudste bronnen geen duidelijke aanwijzingen voor te vinden. Misschien was Jezus één van de uitzonderingen op de regel dat je op jonge leeftijd trouwde.
Je moet natuurlijk een sterke persoonlijkheid bezitten als je je visie doorzet en besluit af te wijken van een dominant cultureel patroon. Maar als je kijkt naar de latere profetische carrière van Jezus, wordt het waarschijnlijk dat hij ook op jonge leeftijd al zijn eigen beslissingen kon nemen.
