“Christenen in Spanje houden ons een spiegel voor”
Hoe kunnen kerken zichzelf meer zichtbaar maken in de samenleving? Die interesse bracht Marten van den Toren-Liefting te midden van een coronapandemie naar een pinkstergemeente in Spanje. Hij deed daar onderzoek naar de manier waarop zij met hun geloof in de samenleving aanwezig zijn. Op 24 februari promoveerde hij op dit onderzoek.
Het belang van betrokken kerken
“Ik vind het super belangrijk dat de kerk het christelijke geloof zichtbaar maakt in de samenleving,” zegt Marten. “Dat we iets doen in een verhardende wereld. Maar omdat we in Nederland in een seculiere context leven, weten we vaak niet hoe dat moet. Er gebeuren natuurlijk wel dingen, zoals het kerkasiel in Kampen. Maar door te kijken hoe anderen het doen, schud je dingen los. Het kan ons inspireren om ook zichtbaar te worden.” Dat kerken heel zichtbaar kunnen zijn, leerde hij al in Colombia, waar hij in 2018 onderzoek deed voor zijn opleiding tot cultureel antropoloog. Hij zag hoe betrokken Colombiaanse pinksterkerken waren bij de nasleep van de jarenlange burgeroorlog daar, waarvoor twee jaar voor zijn komst een aarzelend staakt-het-vuren was afgekondigd. Ook bij de politiek waren de gemeenten sterk betrokken.
Geloof achter de voordeur
Hoe deze pinksterkerken hun theologie inzetten in de samenleving, vond Marten fascinerend. “Geloof is in Nederland iets voor jou persoonlijk. Het kan je wel vormen in hoe je in de samenleving en de politiek staat, maar geloof hou je achter de voordeur. Dat is heel typerend voor Nederland.” Maar niet in de rest van de wereld. En niet binnen de pinkstergemeente, die wereldwijd de snelst groeiende stroming binnen het christendom is. Marten wilde daarom in 2020 terug naar Colombia om meer onderzoek te doen, maar moest door de pandemie uitwijken naar Spanje. Eerst vond hij dat jammer, maar achteraf ziet hij het als een schot in de roos. “Veel mensen die vanuit Latijns-Amerika naar Spanje migreren, zijn heel politiek geëngageerd. Hoe verandert die geëngageerde houding als ze in seculier Europa komen?”
Schrijnende verschillen
Het antwoord: die houding verandert niet veel. In Spanje leefde Marten een jaar lang samen met Latijns-Amerikaanse migranten uit een lokale pinkstergemeente. Hij bouwde er diepe vriendschappen op en heeft groot respect voor hoe de gemeenschap zich er inzet voor de samenleving. “Kwetsbare migranten met weinig inkomsten die vaak ook nog verantwoordelijkheid hebben voor familie in Latijns-Amerika, maar die toch nog dienstbaar zijn in Spanje. Dat vind ik super mooi.” Hij wil niet wegpoetsen dat er soms schrijnende verschillen in opvatting zijn. “De Spaanse pinksterkerken laten zich heel erg inspireren door wat er in Latijns-Amerika en de VS gebeurt. Veel migranten kijken heel positief naar Trump, en daardoor ook naar rechtse en extreemrechtse partijen in Spanje. Als die partijen zich uitspreken tegen immigratie, zeggen ze: dat gaat over moslims, niet over ons.” Opvallend, vindt Marten, hoewel hij het ook wel kan verklaren: “In Spanje is er geen groot onderscheid tussen kerken met en zonder migranten. Migranten uit Latijns-Amerika spreken al dezelfde taal – Spaans – en ze lijken ook op de lokale bevolking.” Dat maakt het ook een stuk makkelijker voor migranten om gelovig aanwezig te zijn in de samenleving.
Eigenheid in de samenleving
Iets kan ook best inspireren zonder dat je het er helemaal mee eens hoeft te zijn, vindt hij. “De Spaanse pinksterkerken zijn heel erg bezig met het waarborgen van traditionele familiewaarden, en het is problematisch hoe zij daarbij LHBTI-stellen uitsluiten. Daar kunnen we kritisch over zijn… maar niet over hoe zij voedselbanken opzetten, bijvoorbeeld. Ondanks de complexiteit van deze kerken zijn daar ook mooie dingen te zien. Het houdt ons een spiegel voor, zelfs als je het niet eens bent met al hun opvattingen. Ik hoop dat mijn onderzoek kerken in Nederland inspireert om in ónze eigenheid in de samenleving te staan. Ik vind dat christenen in Nederland daarin wel iets meer lef mogen hebben. Het gaat er niet alleen om dat wij politieke dingen doen, maar dat we het duidelijk verbinden met het christelijk geloof.” Een vervolgonderzoek staat nog niet op de planning: eerst brengt hij wat hij geleerd heeft in de praktijk bij Kerk in Actie. “Maar ik sluit niet uit dat ik nog terugkeer in de academie. Wat we met de conclusies uit mijn onderzoek moeten doen, is wel een heel een spannende vervolgvraag.”
