“Leven is meer dan overleven"

Geen vrede zonder waarheid

"Ik hoop dat Oekraïne in rechtvaardige vrede mag leven," begint Nataliya. Spreken over hoop onder deze omstandigheden is op zichzelf al een daad van moed. Oekraïne is al bijna tien jaar in oorlog, en sinds de Russische aanval in 2022 zijn bijna tien miljoen Oekraïners binnen en buiten het land ontheemd geraakt. "Maar als christenen," zegt Nataliya, "moeten we, wanneer we over hoop spreken, ook handelen alsof we geloven dat die hoop werkelijkheid kan worden. Want als we alleen feiten benoemen – wat voor soort christenen zijn we dan?"

Haar onderzoek richt zich op manieren waarop we een leven van geloof, hoop en liefde kunnen leiden, zoals Maria dat deed. In het katholicisme – Nataliya is Grieks-katholiek – wordt de Moeder van Jezus vaak aangeduid als Onze-Lieve-Vrouw, Koningin van de Vrede en Vol van Genade. Nataliya hoopt dat haar onderzoek naar deze en andere beelden van Maria in de geschriften van de kerkvaders zal leiden tot nieuwe inzichten over hoe we Maria’s levenshouding kunnen navolgen. Niet alleen in theorie, maar in de praktijk. "Paus Benedictus XVI zei dat een rechtvaardige vrede geworteld is in de waarheid. Als we liegen, verbreken we de vrede met God, met onszelf en met onze omgeving. Waar we in het licht leven, kan geen schaduw zijn. Voor ons is de heilige Maria het iconische voorbeeld om in ons leven te volgen."

Waar de pijn stil is

"Honderdduizenden mensen in Oekraïne hebben dringend behoefte aan palliatieve zorg," zegt Kateryna met stille urgentie. "En dit zijn niet zomaar cijfers – het zijn levens die overschaduwd worden door pijn, eenzaamheid en stilte." Al vóór de grootschalige invasie leefden meer dan 324.000 Oekraïners met ongeneeslijke ziekten. Vandaag de dag, temidden van massale ontheemding, bezette gebieden en talloze burger- en militaire verwondingen, weet niemand hoeveel mensen werkelijk zorg nodig hebben. De oorlog heeft de medische infrastructuur van Oekraïne verwoest: tussen begin 2022 en begin 2025 werden meer dan 300 zorginstellingen volledig vernietigd en bijna 2.000 beschadigd. Velen hiervan waren ziekenhuizen, klinieken, kraamafdelingen, palliatieve afdelingen en hospices. Terwijl het aantal mensen met een beperking toeneemt, slinken de budgetten voor gezondheidszorg.

"De situatie is verwoestend," vervolgt Kateryna. "Zij die in bezette gebieden of nabij het front blijven, hebben geen enkele steun – niet alleen op medisch vlak, maar ook psychologisch en spiritueel. Sommigen zijn te ziek om te vertrekken, anderen weigeren hun huis te verlaten, en weer anderen kunnen het simpelweg niet betalen." Het gemiddelde pensioen in Oekraïne bedraagt ongeveer € 130 per maand. Meer dan drie miljoen Oekraïners leven van minder dan € 70. Kateryna benadrukt dat Oekraïne juist nu zijn aandacht moet blijven richten op het versterken, uitbreiden en verbeteren van het systeem voor palliatieve zorg. Ze waarschuwt dat onderfinanciering van de zorg, gecombineerd met het groeiend aantal ernstig zieke en gewonde mensen, het risico met zich meebrengt dat de roep om legalisering van euthanasie opnieuw oplaait. Zelfs vóór de grootschalige invasie van Rusland doken er wetsvoorstellen op in het parlement die euthanasie voorstelden, vaak met Nederland als voorbeeld. Hoewel geen van deze voorstellen werd aangenomen, blijven petities verschijnen. Kateryna is ervan overtuigd dat dit niet de weg is die Oekraïne moet inslaan.

Hoop herstellen

Aan de PThU richt Kateryna zich nu specifiek op de ethische dilemma’s rondom terminale zorg, waaronder de kwestie van euthanasie – ook al is dat niet het aspect van het Nederlandse model waar ze bewondering voor heeft. "Nederland heeft een zeer ontwikkeld systeem voor palliatieve zorg. Wat mij het meest aanspreekt is hoeveel mensen zich als vrijwilliger inzetten in hospices en verzorgingstehuizen. Dat is het deel van het Nederlandse model waarvan we kunnen leren. In Oekraïne richten we ons vaak uitsluitend op het front – maar we moeten ook oog hebben voor de gewonden, ouderen en ernstig zieken. Wij kunnen en moeten óók voor hen vrijwilligerswerk doen, net zoals de Nederlanders dat doen. Wanneer mensen pijn lijden, in de steek gelaten worden en alleen zijn, verliezen ze hun hoop op de toekomst. Het is onze gezamenlijke verantwoordelijkheid – als theologen, geestelijk verzorgers, zorgprofessionals en simpelweg als christenen – om die hoop te herstellen."

"Dankzij onze soldaten die Oekraïne aan het front verdedigen, kunnen wij in het achterland blijven leven en vechten voor de vrijheid van ons land."

Mededogen tot leven wekken

"Er zijn te weinig vrijwilligers in Oekraïense hospices en palliatieve afdelingen," zegt Kateryna simpelweg. "Niet alleen omdat er weinig mensen zijn – maar omdat het probleem voor de meesten onzichtbaar is. Dat wil ik veranderen." Nataliya knikt instemmend. "Wij willen allebei het menselijke mededogen opnieuw tot leven wekken," zegt ze. "Oorlog jaagt mensen angst aan. Het wordt dan gemakkelijk om te zeggen: ‘dit is mijn zorg niet; ik moet enkel mezelf en mijn gezin in leven houden.’ Maar het is veel moeilijker – en noodzakelijker – om te zeggen: ‘ik ga iemand anders helpen.’” Wat beide vrouwen benadrukken is dit: leven moet meer betekenen dan enkel overleven. Het moet betekenen dat mensen werkelijk, ten volle leven. "Oekraïne moet blijven leven," zegt Nataliya. "Leven en blijven leven betekent dat de juiste waarden – waarden van waarheid – overal ter wereld worden nageleefd, niet alleen in Oekraïne. Wij geloven vast en hopen diep dat Oekraïne, dankzij onze eenheid, wederzijdse steun en de standvastige hulp en steun van de democratische en meelevende wereld, deze imperialistische en agressieve oorlog zal winnen. Een oorlog die in 2014 begon met de annexatie van het Oekraïense Krim-schiereiland en de bezetting van de Donbas, en die op 24 februari 2022 uitmondde in een brute, grootschalige invasie van Oekraïne door Rusland. Mensen proberen een normaal leven te behouden – een vol leven. En dat betekent ook: hoop hebben. Dat betekent ook: helpen."