“Historisch besef verrijkt ons”
Wat is de rol van kerkgeschiedenis in de theologie van vandaag? Voor Fred van Lieburg, recent benoemd tot gasthoogleraar aan de PThU, is het antwoord helder: “Begrijpen is verzoenen.” Vanuit zijn diepe verbondenheid met de geschiedenis van de Protestantse Kerk in Nederland wil hij studenten, onderzoekers en kerkmensen helpen om hun eigen verleden beter te begrijpen – en daarmee ook hun plaats in het heden.
Verankerd in kerk en universiteit
Fred is geen onbekende binnen de PThU. Al jarenlang is hij betrokken bij begeleiding van scripties en promotieonderzoek. Zijn benoeming als gasthoogleraar formaliseert deze samenwerking. “Ik heb nu ook promotierecht bij de PThU. Er lagen al veel onderzoekslijnen; dit maakt het mogelijk om daarin intensiever mee te doen,” zegt hij. Hoewel hij geen colleges gaat verzorgen, ziet hij volop ruimte om aan te haken bij projecten, van kerkhistorisch onderzoek tot interdisciplinair werk. Daarnaast is hij betrokken bij de bevordering van de archiefzorg binnen de Protestantse Kerk in Nederland. “Ik kom daardoor in allerlei netwerken vanwege mijn expertise op het gebied van zowel synodale als plaatselijke kerkelijke archieven. Tot voor kort deed ik dat vanuit mijn werk als hoogleraar bij de Vrije Universiteit Amsterdam, maar het voelt beter om te zeggen dat ik namens de PThU spreek. Die is tenslotte de universiteit van de kerk.”
Zoektocht naar wortels
Wat Fred drijft, is een verlangen om mensen in contact te brengen met hun geestelijke wortels. Kerkgeschiedenis is voor hem geen abstract vak, maar een ontmoeting met het geloofsleven uit vroeger tijden. “Ik hoop dat ik eraan kan bijdragen dat wij gemeenschap ervaren met alle generaties die ons voorgingen. Mensen die soms ook hun geloofservaringen hebben opgeschreven, in dagboeken of in grootse theologische werken. Dat besef verrijkt ons.” Hij ziet een toenemende belangstelling voor dat verleden. Niet alleen binnen de kerk, maar juist ook daarbuiten. “Mensen zoeken hun wortels, bijvoorbeeld via stamboomonderzoek of lokale geschiedenis. Denk ook aan het populaire tv-programma Verborgen Verleden. Die zoektocht biedt kansen om de historische betekenis van de kerk opnieuw zichtbaar te maken.”
De kerk als breed gedragen traditie
Fred is ervan overtuigd dat juist de Protestantse Kerk in Nederland een unieke positie heeft om de zichtbaarheid van de kerk te vergroten, vanwege haar brede aanwezigheid in de samenleving en haar traditie van verscheidenheid. “De PKN is overal: in stad en platteland, in oude kerken en op nieuwe pioniersplekken. Sommigen noemen die breedte een zwakte, maar ik vind het juist een kracht. Dat ‘zoeken naar het midden’ is een manier om verschillende stromingen in gesprek te houden. En dat zit diep in het DNA van de protestantse kerk. We mogen daar als kerk en universiteit best zelfbewuster in staan – uiteraard zonder hoogmoed.” Die historische ervaring van verscheidenheid ziet hij als een gave én als een opdracht. “We delen als protestanten zoveel wortels. Via onze gemeenschappelijke geschiedenis kunnen we werken aan verbinding.”
Idealen toetsen aan de realiteit
Tegelijk is Fred realistisch over wat kerkgeschiedenis aan het licht brengt. “Er zit ook veel narigheid in die archieven. Conflicten, mislukkingen, het falen van diaconieën – dat hoort bij het kerk-zijn.” Toch ziet hij juist daar een waardevolle oefening voor de theologie. “Theologische idealen moeten getoetst worden aan de realiteit. En die toetsing begint bij het verleden. Wat zijn onze vooronderstellingen? Waar liggen grenzen?” Historisch besef, zo stelt hij, helpt niet alleen predikanten om het functioneren van gemeenten beter te begrijpen; het biedt ook studenten en onderzoekers een fundament om actuele vragen met meer diepgang te benaderen. Thema’s als klimaat, polarisatie, democratie zijn allemaal onderwerpen waarover in de geschiedenis een rijk reservoir aan ervaringen en reflecties te vinden is.
Iedereen doet aan kerkgeschiedenis
Voor Fred is de kerkgeschiedenis dan ook meer dan een vak. Ze is een manier van kijken die bijdraagt aan historisch realisme: weten dat we staan in een lange lijn van mensen die geprobeerd hebben hun geloof vorm te geven. “Dat moet zorgen voor bescheidenheid. We sluiten ons aan in een rij van voorouders.” We zijn niet de eersten, maar ook zijn we niet alleen. In zijn rol als gastdocent wil Fred daarom vooral inspireren, door de geschiedenis te ontsluiten voor studenten en onderzoekers, en samen na te denken over de rol die deze geschiedenis speelt. “Dat bewustzijn kan bijdragen aan begrip, en begrijpen is verzoenen.” Zowel in het heden als met het verleden. Op die manier is begrip voor historische ontwikkelingen essentieel voor het functioneren van de kerk. Of, zoals hij het zelf zegt: “Iedereen doet aan kerkgeschiedenis – alleen niet altijd vanuit een boekje.”
