Aan tafel in het licht van het kruis
Een tafel, een maaltijd, een kaars: tekenen van gemeenschap in een kerk die weigert weg te kijken. Tijdens de bijeenkomst 'Aan tafel in het kerkasiel' in Kampen ontmoetten theologische reflectie en innerlijke bewogenheid elkaar in een viering van het grote feest van de toekomst waar iedereen tot z’n recht komt.
Door Anne de Kok
Kerkasiel Kampen
“Dit keer niet ‘Aan tafel met…’ maar ‘Aan tafel in… het kerkasiel!'” Zo klonken de verwelkomende woorden van Willemijn Koivunen, PhD-onderzoeker aan de PThU en moderator van de bijeenkomst in Open Hof in Kampen. ‘Aan tafel in het kerkasiel’: voor de wisselwerking tussen praktijk, diaconaat en academische reflectie.
De protestantse wijkgemeente ’Open Hof’ in Kampen begon in november 2024 een kerkasiel voor de Oezbeekse familie Babayants. Twee van hun kinderen zijn in Nederland geboren en wonen inmiddels al (veel) langer dan vijf jaar in Nederland. Voor hen, dreigt uitzetting, net als voor zo’n driehonderd andere, in Nederland gewortelde kinderen. Dit kerkasiel wordt verwezenlijkt door de non-stop viering die door honderden vrijwilligers, voorgangers, muzikanten en bezoekers in stand gehouden wordt. De bijeenkomst 'Aan tafel', waar geïnteresseerden uit het diaconale veld aanwezig waren, vormde onderdeel van de viering.
Zien, bewogen worden, in beweging komen
In de nagalm van Pasen liet Kasper de Jager, predikant van Open Hof, de woorden van Paus Franciscus uit zijn Palmpasenpreek klinken: “Hoeveel Simons van Cyrene zijn er niet in onze tijd, die het kruis van Christus op hun schouders dragen! Kunnen we ze herkennen? Kunnen we de Heer in hun gezichten zien, ontsierd door de last van oorlog en ontbering?” Geraakt door het concrete beroep dat op de gemeente werd gedaan vijf maanden eerder, aarzelde de Jager in eerste instantie kort, wegens het kruis dat veel van zijn gemeenteleden al dragen. Maar door zijn stellige overtuiging dat 'dit is waarom we kerk zijn', was het niet de vraag óf maar hóe het kerkasiel vorm zou krijgen.
Lex Boot, eveneens voorganger van Open Hof, sloot aan bij deze innerlijke bewogenheid met de drieslag: zien, bewogen worden, in beweging komen. Volgens Boot is de lijfelijke aanwezigheid van het gezin in het midden van de gemeente onmisbaar voor het spiritueel ervaren van barmhartigheid. Boot wees op God als spirituele bron in het diaconaal handelen van het kerkasiel. Dat is de kern en het eigene van diakonia. Dit toonde zich in kracht in de eerste fase, maar ook in spiritueel uithoudingsvermogen nu het kerkasiel al langere tijd op weg is. Het kerkasiel werkt transformerend in de gemeente, volgens Boot. Zo sprak hij over een gemeentelid dat al langere tijd niet meer participeerde: “De gemeente is voor mij weer relevant geworden.” De vraag die Boot dan ook aan de aanwezigen meegaf, was: is de transformerende kracht van het kerkasiel niet zelf het Mysterie?
Perspectief op de toekomst in de maaltijd van de Heer
Thelma Schoon, voormalig jonge theoloog des Vaderlands, deed als student aan de Protestantse Theologische Universiteit onderzoek naar de rol van het avondmaal in het kerkasiel in Den Haag in 2018. “Je begrijpt dan beter wat de hoogte, diepte en breedte van de betekenis van het avondmaal is,” was de reactie van een van de respondenten in haar onderzoek. Schoon benaderde in haar onderzoek de maaltijd van de Heer als een plek waar liturgie en diaconaat elkaar ontmoeten. Ze liet zien waarom beide elkaar nodig hebben: er wordt een toekomstige realiteit in het hier en nu gevierd. Een gevoel waarvan de voorgangers die zij hierover sprak van doordrongen waren tijdens het kerkasiel. Volgens Schoon zit er een transformatieve en verbeeldingskrachtige laag in het vieren van de maaltijd van de Heer tijdens het kerkasiel: “Liturgie getuigt ervan dat het anders kan, het maakt ruimte voor iets van een andere werkelijkheid, als een pauzeknop.” Het lijden van de context wordt niet opgeheven, maar het krijgt betekenis in het perspectief van het verlangen naar een wereld waar dit lijden is opgeheven.
Een noodkreet vanuit liefde tussen God en mensen
“Dit kerkasiel is diaconaat en diaconaat is het hart van de kerk,” zegt Nelleke de Jong, student aan de PThU. Zij schreef over kerkasiel in haar masterthesis. Daarin onderzocht zij de profetische dimensie van het kerkasiel. De Jong bracht haar onderzoek in gesprek met joods filosoof en theoloog Abraham Heschel, die benadrukte dat profetie een boodschap is van het pathos (de emotie of betrokkenheid) van God. Profeten laten een noodkreet klinken vanuit liefde tussen God en mensen en tussen mensen onderling. “Kerkasiel laat de wereld zien dat we er nog niet zijn. We handelen niet alleen door te helpen, maar spreken vanuit Gods liefde naar mensen.”
Hoewel de respondenten van haar onderzoek – gemeenteleden van Open Hof – zichzelf niet als profeten zagen, concludeerde de Jong dat het kerkasiel wel degelijk als een vorm van profetisch diaconaat kan worden gezien. Het betreft handelen in het licht van Gods shalom, doordat er daadwerkelijk wordt opgekomen voor deze kinderen en doordat de overheid vanuit geloof op de rechten van deze kinderen wordt aangesproken.
De tafel van samen, de tafel is gedekt
In contrast met de statige Paaskaars die brandde, werd er halverwege de bijeenkomst een klein flakkerend kaarsje in een kandelaar binnengedragen. Dit was het moment dat de viering overgedragen werd door de voorganger die tijdens het eerste deel van de bijeenkomst de viering in de kapel van Open Hof had geleid. Erica Meijers, docent en onderzoeker diaconaat aan de PThU, ontving het lichtje en ging ons voor naar de kapel waar we de maaltijd van de Heer met elkaar zouden beleven.
(Artikel gaat door onder de afbeelding)
De anderen begrepen dat er grote
dingen met ons waren gebeurd.
En ze hadden gelijk;
Wij waren zielsblij,
Ons lot was plotseling omgebogen,-
Zo bloeit soms opgetogen
Groen langs de beken in het dode
Land van het zuiden.(Bron: Fragment uit Psalm 126 in een bewerking van Gabriël Smit dat werd gelezen tijdens de viering.)
De maaltijd van de Heer (die overging in een maaltijd van soep en broodjes, bereid door vrijwilligers van Open Hof) werd geopend met de woorden: “Breken en delen is de kern van Gods liefde; aan de tafel van de Eeuwige is iedereen welkom. Hopelijk voel je je welkom.” Elkaar de hand schuddend zongen we Gods vrede toe aan eenieder, en de maaltijd van de Heer in het kerkasiel in Open Hof vond plaats.
Innerlijk bewogen
Met nieuwe energie gingen de deelnemers ook in gesprek met elkaar over de toekomst van het kerkasiel. Dit gesprek werd ingeluid met een toelichting op het kerkasiel door Esther en Herman Stomphorst, coördinatoren van kerkasiel. Herman Stomphorst sprak over woede. Nieuwe berichten over dreigende uitzettingen van gewortelde kinderen maken het hem lastig om een vloek te onderdrukken. Van Rikko Voorberg leerde Stomphorst hoe je goed kunt vloeken: ‘God verdomme’ in de aanvoegende wijs, als gebed, dat past bij het migratiebeleid.
(Artikel gaat door onder de afbeelding)
Willemijn Koivunen en Thijs Tromp, verbonden aan de PThU, verzamelden de reacties van de aanwezigen. Iemand zei: “Boosheid, dat voel ik ook. We moeten dit strategisch inzetten en gekke dingen gaan doen: de A12 bezetten.” Een ander stak dichter bij huis in: “Het belangrijkste is dat we laten zien waar we van zijn als kerk. Misschien gaan we het politiek wel niet winnen, maar dat mag geen bederver zijn. Ons front is de kerk.”
Weer een ander herkende zich in wat er al eerder gezegd was: “Ik heb het pathos volgens Herschel gevoeld. Maar zou het kunnen dat we het als voorgangers spannend vinden om het thema asiel op te pakken? Het ligt gewoonweg gevoelig. Kerkasiel is in beweging komen, maar je moet eerst zien en innerlijk bewogen raken. Moeten we daar niet op inzetten?” Een van de aanwezigen wees ook op het huidige politieke en maatschappelijke sentiment van dit moment. In zo’n context is het van belang om ook discrete diplomatie te bedrijven.
Het gesprek werd intenser, emoties laaiden op. De innerlijke bewogenheid waarover werd gesproken, werd voelbaar in de ruimte – bij de aanwezigen, en ook bij mijzelf. Misschien wel innerlijk bewogen door God zelf, aanwezig in het Mysterie van het proces van transformatie, gesymboliseerd door het kleine lichtje dat bij ons was. Dit kleine lichtje werd na afloop overgedragen aan de volgende voorganger, voor het 3.642e uur van deze viering.
